Υπάρχει ανάγκη για διοργάνωση Πορείων Υπερηφάνειας; Γιατί εξακολουθούμε να καταγράφουμε περιστατικά επίθεσης προς άτομα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας; Είμαστε πραγματικά σε καλύτερα επίπεδα;
Για να απαντήσουμε τα ερωτήματα αυτά, με αφορμή το Pride που διοργανώνει η Accept ΛΟΑΤΙ Κύπρου την Κυριακή 25 Σεπτεμβρίου, αποταθήκαμε στη Λεκτόρισσα στο Τμήμα Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου Δρ. Νάγια Καμένου, η οποία απαντά ως ειδική ερευνήτρια και ακαδημαϊκός σε θέματα φύλου και σεξουαλικότητας, ξεκαθαρίζοντας πως οι απαντήσεις της δεν εκπροσωπούν τις απόψεις της κάποιας ομάδας ή οργάνωσης.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Το Pride και ο συμβολισμός του
Οι Πορείες Υπερηφάνειας δεν είναι απλά μια γιορτή, αλλά ούτε απλά μια διαδήλωση. Τι είναι όμως και τι συμβολίζουν; Γιατί χρησιμοποιείται η λέξη “υπερήφαν@”;
Advertisement«Μια ιστορικά και διαχρονικά αποκλεισμένη ομάδα, ζητά θέση στον δημόσιο χώρο και φωνή στο δημόσιο λόγο, κάτι το οποίο αποτελεί βασικό δικαίωμα που συνοδεύει την πολιτότητα. Ταυτότητες, ζωές, σώματα, τα οποία υπήρξαν αποκλεισμένα, κρυμμένα, ντροπιασμένα, εμφανίζονται στον δημόσιο χώρο και στον δημόσιο λόγο με υπερηφάνεια, εξ ου και ο όρος “Πορείες Υπερηφάνειας”. Φυσικά, γίνονται και για διεκδίκηση δικαιωμάτων και πολιτικών που αφορούν στην ισονομία και στην ισότητα αλλά αποτελούν και γιορτές μνήμης όλων των ατόμων τα οποία αγωνίστηκαν, σκοτώθηκαν, κακοποιήθηκαν, απλά επειδή δεν είναι αποκλειστικά ετεροφυλόφιλα ή δεν ασπάζονται την ταυτότητα φύλου που τους αποδόθηκε στη γέννησή τους.»
Ποια η ανάγκη για να έχουμε πορείες υπερηφάνειας;
“Χρειαζόμαστε ακόμα τις Πορείες Υπερηφάνειας. Πάρα πολλοί ζουν στο φόβο. Υπάρχουν πάρα πολλές διακρίσεις. Στην Ευρώπη πρέπει να ζεις όπως θες, να αγαπάς όποιον θες, να είσαι όπως θες.”
Αυτή είναι η τοποθέτηση της Προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Ρομπέρτας Μέτσολα. Και την ώρα που υπάρχει ακόμα στο δημόσιο διάλογο η συζήτηση περί αναγκαιότητας της διοργάνωσης των Pride, ζητούμε από την Δρ. Καμένου να μας εξηγήσει από κοινωνιολογικής και πολιτικής πλευράς τον λόγο ύπαρξής τους.
Advertisement«Φυσικά υπάρχει ανάγκη. Η ανάγκη αυτή προκύπτει από το γεγονός ότι δεν υπάρχει ισότητα, ούτε νομικά, ούτε κοινωνικά, ούτε πολιτικά. Υπάρχει ανάγκη να θυμόμαστε πόσο υπέφερε η κοινότητα ΛΟΑΤΚΙ+ και τα μέλη της και πόσο εξακολουθούν να υποφέρουν. Υπάρχει ανάγκη να μπορεί αυτή η ομάδα να έχει ορατότητα μέσα στην κοινωνία. Οι Πορείες Υπερηφάνειας είναι και ζήτημα ορατότητας, άρα το επιχείρημα “μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν, εγώ δεν έχω πρόβλημα, αρκεί να μην προκαλούν”, είναι ένας έμμεσος τρόπος που χρησιμοποιούν κάποιοι για να πουν “δεν θέλω να σε βλέπω στον δημόσιο χώρο, γιατί ενοχλείς την αισθητική μου και προβληματοποιείς την αντίληψη που έχω για το πώς πρέπει να είναι, να λειτουργεί, να υπάρχει κανείς σαν σεξουαλικό και έμφυλο όν’. Αλλά ποιος είναι εκείνος που αποφασίζει ποιος θα είναι ορατός, ποιος θα υπάρχει σε μια κοινωνία και ποιος όχι; Γιατί η ετεροκεντρική και η cis-κεντρική αισθητική και η ετεροκανονικότητα και η cis-κανονικότητα να καθορίζουν το αν πρέπει τα μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας να κρύβονται, να φαίνονται, να υπάρχουν ή να μην υπάρχουν; Γι’ αυτό υπάρχει η ανάγκη.»
“Πρέπει να κάνουμε και εμείς που είμαστε straight Πορεία Υπερηφάνειας;”
Αυτό είναι ένα σύνηθες επιχείρημα που ακούμε συχνά κατά του Pride από κάποια ετερόφυλα και cisgender άτομα που αντιτίθενται στις Πορείες Υπερηφάνειας, χωρίς απαραίτητα να καταδικάζουν την οποιονδήποτε σεξουαλική ταυτότητα και προσανατολισμό, αλλά την εκδήλωση που γίνεται.
Advertisement«Τα ετεροφυλόφιλα και τα cisgender άτομα κάνουν κάθε μέρα Πορεία Υπερηφάνειας. Όλες οι εκφάνσεις της ζωή μας είναι μια Πορεία Υπερηφάνειας της ετεροκανονικότητας και της cis-κανονικότητας. Αν το σκεφτούμε λίγο, γιατί υπάρχει ο όρος ‘to pass’ για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, δηλαδή να υπάρχεις χωρίς να καταλαβαίνουν οι γύρω σου ότι δεν είσαι ετεροφυλόφιλο άτομο ή ότι δεν είσαι cisgender; Γιατί τα πάντα γύρω μας είναι ρυθμισμένα και καθίστανται αποδεκτά όταν βάζουν “τικ” στο κουτάκι της ετεροκανονικότητας και της cis-κανονικότητας. Δεν ενοχλούμαστε από μια τελετή γάμου ετεροφυλόφιλου ζευγαριού, ούτε όταν βλέπουμε μια straight πυρηνική οικογένεια στο πάρκο, αλλά μη ετεροφυλόφιλα και μη cisgender άτομα και ζευγάρια αντιμετωπίζονται με απέχθεια και, πολλές φορές, με βία, όταν εκδηλώνουν τους εαυτούς τους ή τις προσωπικές και οικογενειακές τους σχέσεις.»
«Η καθημερινή μας ζωή, οι νόμοι, η κοινωνία, η πολιτική, η οικονομία, είναι όλα δομημένα πάνω στο μοντέλο της ετεροφυλοφιλίας, της ετεροφυλοφιλικής πυρηνικής οικογένειας και του cisgenderism, άρα είναι κάθε μέρα γιορτή για τα ετεροφυλόφιλα και τα cisgender άτομα», καταλήγει η Δρ. Καμένου.
Νόμος και αποδοχή
«Γάμος για ούλλους» είναι το σύνθημα του Pride που διοργανώνει η Accept ΛΟΑΤΙ. Σίγουρα ο γάμος και η τεκνοθεσία δεν είναι κάτι που αποτελεί προτεραιότητα για το σύνολο της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, όπως ακριβώς δεν είναι και το σύνολο της κοινωνίας μας ευρύτερα.
Έστω όμως και αν τα πετύχουμε από νομικής πλευράς, μπορούμε να τα πετύχουμε και από κοινωνικής; Μπορεί δηλαδή η νομική αναγνώριση να φέρει και την κοινωνική αποδοχή;
Η Δρ. Καμένου απαντά αντλώντας από το έργο του Μισέλ Φουκώ: «Ο νόμος δεν αντικατοπτρίζει απλά κοινωνίες, τις διαμορφώνει κιόλας». Και εξηγεί πως εάν υπάρχει το δικαίωμα του γάμου για τα ετεροφυλόφιλα ζευγάρια, πρέπει να υπάρχει και για τα ομοφυλόφιλα, επισημαίνοντας πως «πρέπει να υπάρχουν ίσα δικαιώματα για όλους τους πολίτες». Σχετικά με το θέμα της κοινωνικής αποδοχής, εξηγεί πως παρόλο που δεν θα επέλθει αυτομάτως με τη νομική κατοχύρωση, αυτό δεν πρέπει να αποτελεί και επιχείρημα για να μην υπάρξει αναγνώριση ΛΟΑΤΙΚ+ δικαιωμάτων. «Η δημοκρατία δεν έχει να κάνει με την πλειοψηφία, η δημοκρατία έχει να κάνει με τις βασικές της αρχές», όπως υπογραμμίζει, για να εξηγήσει πως δεν είναι αρκετή δικαιολογία να μην σεβόμαστε τις βασικές αρχές της δημοκρατίας επειδή αριθμός ατόμων, έστω και η πλειοψηφία, αντιδρά αρνητικά.
«Τα δικαιώματα αυτά πρέπει να δοθούν γιατί αν δεν δοθούν παραβιάζονται βασικές αρχές της δημοκρατίας και από εκεί και πέρα χρειάζεται και άλλη δουλειά, μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα, μέσα από την ακαδημαϊκή έρευνα, αλλά και μέσα από τη δουλειά που κάνουν οι δημοσιογράφοι, για να αποκτήσουν κάποια ζητήματα ορατότητα, για να συζητηθούν κάποια ζητήματα με τους σωστούς όρους και για να μην διαστρεβλώνονται από διάφορα πολιτικά μορφώματα και δρώντες που προωθούν την ιδέα πως αν δεν είσαι συγκεκριμένου σεξουαλικού προσανατολισμού, έμφυλης ταυτότητας, χρώματος, εθνοτικής ταυτότητας κτλ., δεν ανήκεις στο σύνολο και πρέπει να εκδιωχθείς από αυτό».
Η ρίζα των αντιδράσεων
«Η σεξουαλικότητα και το φύλο είναι τόσο ρευστά και αυτή η ρευστότητα και η αδυναμία να καλοπιαστούν, να ελεγχθούν, να αστυνομευθούν είναι που προκαλούν αντιδράσεις», λέει η Δρ. Καμένου.
«Αυτή η ρευστότητα κάνει κάποια άτομα και ομάδες να νιώθουν άβολα ή να μην μπορούν να επιβάλουν τις δικές τους ιδέες για το πώς πρέπει το φύλο και η σεξουαλικότητα να είναι και να εκφράζονται. Εντούτοις, πρέπει να κατανοήσουμε ότι το κάθε άτομο έχει δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό, και στην ισότητα και ισονομία. Το κάθε άτομο έχει δικαίωμα να νιώθει ασφαλές στον δημόσιο χώρο, και να μην αποκλείεται ή να εκδιώκεται από τον δημόσιο χώρο και από τον δημόσιο λόγο».
Μίλησε επίσης την άνοδο του anti–genderism και τη δράση και άνοδο anti–gender κινημάτων σε πολλές χώρες εντός και εκτός Ευρώπης. Όπως εξηγεί η Δρ. Καμένου, τα κινήματα αυτά αποτελούνται από υπερθρησκεύομενους και ακροδεξιούς δρώντες οι οποίοι υποστηρίζουν ότι οι Σπουδές Φύλου, οι ΛΟΑΤΙΚ+ Σπουδές και οι ομάδες και τα κινήματα υπέρ της έμφυλης και ΛΟΑΤΙΚ+ ισότητας αποτελούν προσπάθειες επιβολής μιας «νέας τάξης πραγμάτων» η οποία, όπως υποστηρίζουν, ως στόχο έχει τον εκφυλισμό των κοινωνιών και των πραγμάτων «όπως αυτά καθορίζονται από τη φύση». Επισήμανε πως οι αρνητικές συνέπειες της δράσης και της ανόδου στην εξουσία anti–gender δρώντων σε διάφορες χώρες ευθύνεται για των περιορισμό των δικαιωμάτων των γυναικών και των ΛΟΑΤΙΚ+ ατόμων.
“Έτσι γεννήθηκαν”
Άλλο ένα επιχείρημα που αναφέρεται συχνά-πυκνά για υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων. Πως “βλέπει” αυτό το επιχείρημα η Δρ. Καμένου.
«Δεν είμαι σε θέση να κρίνω το οποιοδήποτε άτομο που νιώθει πως γεννήθηκε με μη-συμμορφούμενη σεξουαλικότητα ή/και μη-συμμορφούμενη ταυτότητα φύλου, και ούτε υπάρχει λόγος να το κάνω γιατί το ερώτημα ‘γεννιέσαι ή γίνεσαι’ το θεωρώ αχρείαστο ως προς το ζήτημα της ισότητας και της ισονομίας. Γιατί ο σεβασμός προς τον άλλον και η ισότητα και η ισονομία του άλλου δεν πρέπει να έχει να κάνει με το αν γεννιέται κάπως ή όχι, αλλά με το αν έχουμε τελικά ή όχι δημοκρατία. Το επιχείρημα ‘ο κακομοίρης γεννήθηκε έτσι, ας του δώσουμε κάτι’ είναι για εμένα μια επίκληση στον οίκτο, και άρα όχι η ορθή βάση για τη συζήτηση περί ΛΟΑΤΚΙ+ και άλλων δικαιωμάτων.»
Κάναμε πρόοδο;
Με μια επιφανειακή εξέταση της κατάστασης και αναδρομή από τα χρόνια που η ομοφυλοφιλία αντιμετωπιζόταν ως ασθένεια μέχρι και σήμερα, μπορούμε να πούμε ότι κάναμε σημαντική πρόοδο. Κάναμε όμως; Είμαστε σε καλύτερα επίπεδα;
«Υπάρχει η εντύπωση ότι τα πράγματα γίνονται καλύτερα και δεν αμφισβητώ ότι, σε κάποια σημεία, τα πράγματα είναι καλύτερα σε σχέση με προηγούμενα χρόνια. Και αυτό οφείλεται στις προσπάθειες και στον ακτιβισμό της ΛΟΑΤΙΚ+ κοινότητας στη χώρα μας, η οποία κατάφερε πολλά μέσα σε ένα όχι και τόσο φιλικό πολιτικοκοινωνικό περιβάλλον. Δυστυχώς, είναι όμως και χειρότερα. Όταν μια αποκλεισμένη ομάδα αρχίζει σιγά-σιγά να αποκτά δικαιώματα και ορατότητα, πάντα βρίσκονται κάποιοι οι οποίοι αντιδρούν και προσπαθούν να δημιουργήσουν μια πόλωση μέσα στην κοινωνία γύρω από αυτά τα θέματα»
“Η δράση καμιά φορά προκαλεί αντίδραση” και εκεί φαίνεται πως αποδίδει τα πρόσφατα περιστατικά που είδαμε στη χώρα μας.
«Τα πρόσφατα περιστατικά είναι ενδεικτικά του ότι αυξάνεται η βία κατά των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων ακριβώς επειδή κατάφεραν να κερδίσουν κάποια δικαιώματα και κάποιο βαθμό ορατότητας και πρόσβασης στον δημόσιο χώρο και λόγο, αν και βρισκόμαστε ακόμη πολύ μακριά από την επίτευξη της ουσιαστικής ΛΟΑΤΚΙ+ ισότητας».
