Η Κύπρος βρίσκεται στον πάτο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά τη γυναικεία εκπροσώπηση σε διοικητικά συμβούλια εταιρειών. Και για του λόγου το αληθές, η Γαλλία έχει την πρωτιά με ποσοστό 45,3% και η Κύπρος την τελευταία θέση με 8,5%, ποσοστό που απέχει πολύ από τον μέσο όρο της Ευρώπης, το οποίο κυμαίνεται στο 30%. 

Αυτό πρόκειται όμως να αλλάξει, με τον έναν ή άλλον τρόπο, αφού από το 2026 η χώρα μας, όπως και κάθε κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα έχει την υποχρέωση να αυξήσει την παρουσία γυναικών στα διοικητικά συμβούλια των εταιρειών. Κάπως έτσι, καλούμαστε να σπάσουμε τη γυάλινη οροφή. Συγκεκριμένα, θα καθιερωθούν διαφανείς διαδικασίες πρόσληψης στις εταιρείες, έτσι ώστε τουλάχιστον το 40% των θέσεων μη εκτελεστικών διοικητικών στελεχών ή το 33% του συνόλου των θέσεων διοικητικών στελεχών να καλύπτονται από το υποεκπροσωπούμενο φύλο έως τα τέλη Ιουνίου του 2026.

Η οδηγία αφορά τις ευρωπαϊκές εταιρείες που είναι εισηγμένες στα χρηματιστήρια και εξαιρούνται οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις που εργοδοτούν λιγότερους από 250 υπαλλήλους. 

Σε επικοινωνία μας με την ΟΕΒ μας αναφέρθηκε ότι στα κυπριακά δεδομένα, αφορά δηλαδή μόλις το 1-1,5% των εταιρειών. Οι εταιρείες μάλιστα που φαίνεται να εντάσσονται είναι γύρω στις 100.

Για το θέμα αυτό, τη σημασία του αλλά και τον τρόπο εφαρμογής της οδηγίας στην Κύπρο, μιλήσαμε με την Εμπειρογνώμονα σε θέματα φύλου και Ανώτερη Επιστημονική Συνεργάτιδα στο Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, Άννα Κουκκίδου-Προκοπίου.

Έπειτα από την οδηγία του Ευρωκοινοβουλίου και μετά από 10ετή αγώνα, από το 2026 θα πρέπει να αυξηθεί η παρουσία γυναικών στα διοικητικά συμβούλια των ευρωπαϊκών εταιρειών, πως σχολιάζετε, τι σημαίνει αυτό;

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι πρόκειται αρχικώς για τεχνοκρατική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 2012, η οποία παρέμενε καταχωνιασμένη στα συρτάρια των Βρυξελλών, αφού το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, που αποτελείται από τους ηγέτες των κρατών μελών, δεν ήταν σύμφωνο. Εξού και η αρχική πρόταση δεν μετατράπηκε ποτέ σε οδηγία αναγκαστικής εφαρμογής. Όμως, οι καιροί προφανώς αλλάζουν, κάτι το οποίο έλαβαν σοβαρά υπόψη τους οι διαπραγματευτές των ευρωπαϊκών κρατών που διαβουλεύτηκαν για το ζήτημα αυτό με το Ευρωκοινοβούλιο. Η ανεκτικότητα σε θέματα ανισότητας έχει αρχίσει να μειώνεται ανάμεσα στην κοινή γνώμη και η κοινωνία των πολιτών αποκτά όλο και δυνατότερη φωνή σε τέτοιου είδους ζητήματα. Παράλληλα, δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε τη σημασία της ίδιας της Ούρσουλα φον ντερ Λάϊεν, ως προέδρου της Επιτροπής, η οποία ευθύς εξαρχής εξήγγειλε την ισότιμη συμμετοχή των φύλων στην Κομισιόν κατά τη δική της θητεία. Η ίδια είναι ένθερμη υποστηρικτής της έμφυλης ισότητας. Αυτή η συγκυρία συνέβαλε στο να στηριχτεί η προσπάθεια του Ευρωκοινοβουλίου, στην οποία ηγούντο, καθόλου συμπτωματικά, δύο γυναίκες ευρωβουλεύτριες. 

Είναι κρίμα που η πρωτοβουλία κατέληξε στην ελάχιστη παρουσία 33% εκάστου φύλου (ή αντίστοιχα σε 40% των μη-εκτελεστικών θέσεων) στα ΔΣ των μεγάλων οργανισμών, με άνω των 250 υπαλλήλων, παρά σε ισότιμη συμμετοχή. Όμως, αυτό είναι καλύτερο από το τίποτα. Πρώτο, γιατί θα δημιουργήσει μια κριτική μάζα γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων που θα μπορεί να έχει ουσιαστικό λόγο και ρόλο- οι επιστημονικές έρευνες δείχνουν ότι τέτοιου είδους κριτική μάζα είναι πάντα απαραίτητη για να μπορεί να επέλθει κάποιου είδους αλλαγή. Δεύτερο, γιατί θα επιτρέψει σε γυναίκες με υψηλές πλέον θέσεις να λειτουργήσουν ως πρότυπα για τις επόμενες γενιές. Η ποσόστωση αυτού του είδους θα χρειαστεί μεταξύ 10-20 χρόνια ώστε να συμβάλει σε δραστικές αλλαγές στην νοοτροπία ανθρώπων και θεσμών. Αν όμως δεν προχωρήσουμε με κάτι τέτοιο, ως προσωρινό τουλάχιστον μέτρο, τα πράγματα θα αλλάξουν μετά από 100-200 χρόνια, όπως δείχνουν οι έρευνες της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO). 

Με βάση τα στοιχεία της ΟΕΒ, μόνο γύρω στο 1,5% των κυπριακών επιχειρήσεων εμπίπτει στη σχετική οδηγία, πως σχολιάζετε;

Το ίδιο πάνω-κάτω ποσοστό αφορά πολλά από τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη, αφού η ραχοκοκαλιά της οικονομίας της ΕΕ  αποτελείται κατά κύριο λόγο από μικρομεσαίες επιχειρήσεις, με λιγότερο από 250 υπαλλήλους. Έτσι κι αλλιώς, το μέτρο αυτό θα ήταν δύσκολα εφαρμόσιμο σε επαγγελματικούς χώρους με μικρό μέγεθος και μικρό αριθμό στελεχών, όπως συμβαίνει στην Κύπρο. Όμως, είναι αρκετά βοηθητικό για ολόκληρο τον επιχειρηματικό κόσμο, για να περάσει το μήνυμα της ισότητας των φύλων στις μεγάλες εταιρείες, που ηγείται η καθεμιά της αγοράς στον τομέα της. 

Είναι αδιαμφισβήτητα ένα βήμα προς την ισότητα των φύλων. Πόσο μεγάλο είναι; Είναι αρκετό;

Ποτέ ένα μέτρο από μόνο του δεν είναι αρκετό να φέρει ουσιαστική αλλαγή. Αλλά υπάρχει κάποια ελπίδα στον ορίζοντα, για την χώρα μας αφού και οι τρεις κύριοι υποψήφιοι στις προεδρικές εκλογές του 2023  έχουν διακηρύξει ότι το δικό τους Υπουργικό Συμβούλιο θα κινηθεί στα πλαίσια του 50/50. Οι γυναίκες στην Κύπρο κατατάσσονται  πρώτες παγκοσμίως στον τομέα της πανεπιστημιακής μόρφωσης από τους δείκτες του World Economic Forum αλλά ουραγοί στην εκπροσώπηση και τη συμμετοχή τους στα πολιτικά κέντρα λήψης αποφάσεων. Κάτι τέτοιο αποτελεί ντροπή για την χώρα μας, η οποία σημειωτέο αναφέρεται ονομαστικά, στην επίσημη ανακοίνωση του Ευρωκοινοβουλίου, ως η χώρα της ΕΕ με την χειρότερη επίδοση (8.5%) αναφορικά με τη γυναικεία συμμετοχή και στα επαγγελματικά/επιχειρηματικά κέντρα λήψης αποφάσεων. Πέρα ότι κάτι τέτοιο υποδεικνύει δημοκρατικό έλλειμμα, έλλειψη εκπροσώπησης και συμμετοχής, ταυτόχρονα, αποτελεί χαρακίρι από άποψη λήψης ποιοτικών αποφάσεων. Όσο πιο συμπεριληπτική είναι μια ομάδα, τόσο πιο υψηλού ποιοτικού επιπέδου είναι αποφάσεις που δύναται να πάρει, αποφεύγοντας την αυτοπαγίδευση στο groupthink- δηλαδή την μονοδιάστατη αντίληψη της πραγματικότητας. 

Η απόφαση αυτή είναι ουσιαστικά η ποσόστωση, κάτι το οποίο είχε κριθεί αντισυνταγματικό όταν είχε περάσει από την κυπριακή βουλή. Θα βρούμε τώρα τη λύση;

Η Κύπρος δεν μπορεί να αψηφήσει την Ευρώπη. 

Σε σχέση με τη δικαστική απόφαση που αναφέρεστε, πρόκειται για μια προσπάθεια που έγινε το  2016, όπου μια υπερκομματική ομάδα πέντε γυναικών, μεταξύ των οποίων κι η υποφαινόμενη, καταφέραμε να περάσει από την κυπριακή βουλή πρόταση νόμου που προνοούσε όπως ένα ελάχιστο ποσοστό 30% από έκαστο φύλο οφείλει να διορίζεται στα ΔΣ των ημικρατικών οργανισμών από την κυβέρνηση. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας αποφάσισε όπως ο συγκεκριμένος νόμος παραπεμφθεί στο Ανώτατο Δικαστήριο, το οποίο έκρινε ότι η έμφυλη ποσόστωση είναι αντισυνταγματική, σε ένα κράτος του οποίου το Σύνταγμα βασίζεται στην ίδια ακριβώς ποσόστωση 70%-30% μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Με τους Τουρκοκύπριους να αποτελούν το 18% του πληθυσμού αλλά να τους αναλογούν 30% των θέσεων, αλλά ταυτόχρονα κάτι αντίστοιχο να μην μπορεί να εφαρμοστεί αναλόγως για τον μισό πληθυσμό της χώρας που τον αποτελούν γυναίκες. Κι ας διευκρινίσουμε εδώ ότι η ποσόστωση δεν μεταφράζεται στο να δίνονται θέσεις σε γυναίκες αναξιοκρατικά χωρίς να πληρούν τα απαραίτητα προσόντα. Τουναντίον. Η αξιοκρατία θεμελιώνεται βάση και της συγκεκριμένης ευρωπαϊκής οδηγίας. 

Ποιο είναι το επόμενο βήμα για επίτευξη ισότητας και σε άλλους τομείς;

Μια συγκροτημένη,  μακροχρόνια  και πολυεπίπεδη στρατηγική. Μια στρατηγική που συνειδητά στοχεύει στο αλλάξει τις νοοτροπίες της κυπριακής κοινωνίας και να καταπολεμήσει τα έμφυλα στερεότυπα που λειτουργούν ως στεγανά για να κρατήσουν τις γυναίκες μακριά από τα κέντρα λήψης αποφάσεων, όπου κρίνεται το δικό τους μέλλον αλλά και το μέλλον της χώρας μας, σε κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο εν απουσία των ιδίων.  Η κυρίαρχη, υποκειμενική άποψημεταξύ μιας μεγάλης μερίδας των Κυπρίων, όπως φαίνεται από το World Values Survey (2019), ότι η ισότητα έχει ήδη επιτευχθεί, ενώ αντικειμενικά, όλοι οι δείκτες τους διαψεύδουν, αποτελεί σημαντικό εμπόδιο σε αυτή την προσπάθεια.  

Στον πάτο η Κύπρος

Μιλώντας στην εκπομπή Alpha Ενημέρωση η Πρόεδρος Επιτροπής Ισότητας των Φύλων Λουίζα Ζαννέτου σχολίασε ότι πήρε δέκα χρόνια η συζήτηση καθώς διαφάνηκε και στην ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση ότι δεν είχε μια ενιαία στρατηγική. Πρόσθεσε ότι αυτή η απόφαση δεν επηρεάζει όλα τα συμβούλια αφού όπως αναφέρεται στην οδηγία, εξαιρούνται οι μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις που εργοδοτούν λιγότερους από 250 εργαζόμενους.

Είπε επίσης ότι με βάση τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η εκπροσώπηση των γυναικών στην Ευρώπη κυμαίνεται γύρω στο 30%. Η Γαλλία κατέχει την πρωτιά με ποσοστό γύρω στο 45,3%, ενώ η Κύπρος βρίσκεται στην τελευταία θέση με μόλις 8,5%. Η κ. Ζαννέτου σχολίασε ότι με αυτόν τον τρόπο θα περάσει ένα μήνυμα στην Κύπρο αφού όταν είχαμε κάνει μια απόπειρα το 2017 για ποσόστωση κρίθηκε αντισυνταγματική καθώς θεωρήθηκε ότι προσέκρουε στην αρχή της ισότητας.