Σε συμφωνία για την προώθηση νέας νομοθεσίας σε επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για προστασία των δημοσιογράφων και ακτιβιστών από καταχρηστικές διώξεις και αγωγές (γνωστές ως SLAPP) κατάληξαν τα χαράματα της Τετάρτης προς Πέμπτη οι διαπραγματευτές του Συμβουλίου της ΕΕ και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Η νομοθεσία – η οποία προωθήθηκε μετά τη δολοφονία της Μαλτέζας δημοσιογράφου Δάφνης Καρουάνα Γκαλίθια – θα ισχύει για διασυνοριακές υποθέσεις, και θα διασφαλίσει πως τα κράτη μέλη δεν θα μπορούν να αναγνωρίζουν καταχρηστικές δικαστικές αποφάσεις από τρίτες χώρες, και πως άτομα και οργανισμοί που θεωρούν ότι στοχοποιούνται θα έχουν νομικές διόδους για απόρριψη της διαδικασίας και αποζημίωση.

Ο διαπραγματευτής εκ μέρους του Κοινοβουλίου Τίμο Βόλκεν (S&D, Γερμανία) δήλωσε πως η συμφωνία αποτελεί βήμα «προς τον τερματισμό της ευρείας πρακτικής καταχρηστικών αγωγών με στόχο τη φίμωση δημοσιογράφων, ΜΚΟ και της κοινωνίας των πολιτών».

«Παρά τις προσπάθειες του Συμβουλίου να αποδυναμώσει σημαντικά τις προτάσεις της Επιτροπής, το Κοινοβούλιο εξασφάλισε μια συμφωνία που περιλαμβάνει ορισμό διασυνοριακών υποθέσεων, ταχεία αντιμετώπιση βασικών διαδικαστικών διασφαλίσεων όπως η πρόωρη απόλυση και διατάξεις για την οικονομική ασφάλεια, καθώς και συνοδευτικά μέτρα στήριξης για την παροχή βοήθειας, τη συλλογή δεδομένων και την αποζημίωση του κόστους» πρόσθεσε.

Από την πλευρά της Ισπανικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ, ο Ισπανός Υπουργός Δικαιοσύνης Φέλιξ Μπολάνος επεσήμανε πως «οι δημοκρατίες μας κινδυνεύουν όταν οι πλούσιοι και ισχυροί μπορούν να φιμώσουν τους επικριτές τους στα δικαστήρια μόνο και μόνο επειδή μιλούν για θέματα δημοσίου συμφέροντος».

Την προκαταρκτική συμφωνία χαιρέτισε και η Κομισιόν, η οποία πρότεινε την οδηγία τον Απρίλιο του 2022. Σε ανάρτησή της στο Χ (πρώην Twitter), η Πρόεδρος της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανέφερε πως η νομοθεσία «θα προστατεύει αυτούς που προσπαθούν να αποκαλύψουν άβολες αλήθειες», όπως την Δάφνης Καρουάνα Γκαλίθια η οποία «πλήρωσε το μεγαλύτερο τίμημα». «Αυτός είναι ο νόμος της Δάφνης» πρόσθεσε.

Μόλις εγκριθεί επίσημα από την ολομέλεια και τα κράτη μέλη, η νομοθεσία θα τεθεί σε ισχύ είκοσι ημέρες μετά τη δημοσίευσή της στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ. Τα κράτη μέλη θα έχουν στη διάθεσή τους δύο χρόνια για να μεταφέρουν τη νομοθεσία στο εθνικό τους δίκαιο.

Η πρόταση οδηγίας αφορά την προστασία από τις στρατηγικές αγωγές κατά της δημόσιας συμμετοχής (strategic lawsuits against public participation ή SLAPPs), μέσω της δημιουργίας ασφαλιστικών δικλείδων κατά του εκφοβισμού και της παρενόχλησης μέσω αγωγών. Εφόσον η συμφωνία εγκριθεί από τους μόνιμους αντιπρόσωπους των κρατών μελών σε επίπεδο COREPER, θα οδηγηθεί για τελική έγκριση από το Συμβούλιο και την Ολομέλεια του Κοινοβουλίου.

Ένα από τα σημαντικά σημεία της οδηγίας είναι πως, σύμφωνα με ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, τα άτομα και οι οργανισμοί που θεωρούν πως αντιμετωπίζουν SLAPPs θα μπορούν να ζητήσουν πρόωρη απόρριψη προδήλως αβάσιμων μηνύσεων. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι ενάγοντες είναι αυτοί που θα πρέπει να αποδείξουν πως έχουν βάσιμη υπόθεση.

Οι αιτήσεις απόρριψης από τους στόχους φερόμενης SLAPPs θα πρέπει να εξετάζονται γρήγορα από τα δικαστήρια, και να μπορούν να επιβάλλουν αποτρεπτικές ποινές στους ενάγοντες που συνήθως εκπροσωπούνται από ομάδες λόμπι, εταιρείες ή πολιτικούς. Επίσης, το δικαστήριο θα μπορεί να υποχρεώσει τον ενάγοντα να πληρώσει όλα τα έξοδα της διαδικασίας, συμπεριλαμβανομένων των νομικών εξόδων του εναγομένου. Όταν η εθνική νομοθεσία δεν επιτρέπει την πλήρη πληρωμή αυτών των δαπανών από τον αιτούντα, οι κυβερνήσεις της ΕΕ θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι καλύπτονται, εκτός εάν είναι υπερβολικές.

Η νομοθεσία θα μπορεί να εφαρμόζεται σε διασυνοριακές υποθέσεις για να προστατεύει άτομα και οργανισμούς που ασχολούνται με τα θεμελιώδη δικαιώματα, το περιβάλλον, την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και τη διερεύνηση διαφθοράς. Οι υποθέσεις, μετά από τροποποίηση που ζήτησε το Κοινοβούλιο, θα θεωρούνται διασυνοριακές εκτός εάν και τα δύο μέρη έχουν την κατοικία τους στην ίδια χώρα με το δικαστήριο και η υπόθεση αφορά μόνο ένα κράτος μέλος.

Ακόμα, στους νέους κανόνες αναφέρεται πως άτομα και οργανισμοί που στοχοποιούνται από SLAPP θα μπορούν να αποζημιωθούν για ζημίες που προκλήθηκαν, ενώ θα παρέχεται ολοκληρωμένη πληροφόρηση για μέτρα υποστήριξης όπως οικονομικής και νομικής βοήθειας και ψυχολογικής υποστήριξης. Τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να παρέχουν νομική συνδρομή σε διασυνοριακές αστικές διαδικασίες, και να διασφαλίζουν τη διαφάνεια για τέτοιες υποθέσεις, δημοσιεύοντας πληροφορίες για τις αποφάσεις και συλλέγοντας δεδομένα.

Τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να διασφαλίζουν ότι αποφάσεις τρίτων χωρών που αφορούν αβάσιμες ή καταχρηστικές διαδικασίες στην επικράτειά τους δεν θα αναγνωρίζονται. Όσοι στοχοποιούνται από SLAPP θα μπορούν να διεκδικήσουν αποζημίωση για τα σχετικά έξοδα και ζημιές στο εθνικό τους δικαστήριο.