Οι καλοκαιρινές διακοπές αποτελούν περίοδο που για μήνες τα παιδιά αλλά και οι ενήλικες ονειρεύονται και αναμένουν με ανυπομονησία. Η ανάγκη για ξεκούραση, η διέξοδος από το σχολείο και τη ρουτίνα, το πιο χαλαρό πρόγραμμα και οι διασκεδαστικές στιγμές των καλοκαιρινών διακοπών, τις κάνουν ακόμα πιο αναγκαίες και ξεχωριστές. 

Είναι φυσιολογικό οι έφηβοι να κοιμούνται πολλές ώρες;

Όσοι έχουν παιδιά στην εφηβεία, ή θυμούνται την εποχή που ήταν έφηβοι, θα ξέρουν ότι τους αρέσει να μένουν στο κρεβάτι πολύ περισσότερο από το συνηθισμένο. Επίσης, τους αρέσει να μένουν ξύπνιοι μέχρι πολύ πιο αργά, και αν τους άφηνε κανείς να κάνουν ό,τι θέλουν, πιθανόν και να έμεναν ξύπνιοι μέχρι τις 4 το πρωί και να κοιμούνταν έως το μεσημέρι.

Πρόκειται για επανάσταση ή για μια φυσιολογική ανάγκη;

Όλοι έχουμε ένα εσωτερικό-ή βιολογικό ρολόι, το οποίο διαφέρει σε κάθε άνθρωπο και κάθε ηλικία. Κάποιοι από εμάς είμαστε πρωινοί τύποι (δηλαδή λειτουργούμε καλύτερα τις πρωινές ώρες) και άλλοι βραδινοί τύποι. Το βιολογικό αυτό ρολόι βρίσκεται στον εγκέφαλο και ρυθμίσει τους κύκλους του σώματος. Κατά την εφηβεία συντελούνται πολλές αλλαγές στον εγκέφαλο, και μια από αυτές αποτελεί η ανάγκη για ύπνο. Έτσι, φυσιολογικά οι έφηβοι χρειάζονται περισσότερες ώρες ύπνου από έναν ενήλικα (9.5 ώρες κατά μέσο όρο), όπως και την ανάγκη να κοιμούνται πιο αργά και να ξυπνούν πιο αργά. Λόγω του ότι υπάρχει απόσταση μεταξύ του κοινωνικού ρολογιού (όπου οι άνθρωποι χρειάζεται να κοιμούνται νωρίς για να ξυπνούν νωρίς και να εκτελούν τις κοινωνικές τους υποχρεώσεις) και του βιολογικού ρολογιού των εφήβων, συχνά στους έφηβους παρατηρείται το φαινόμενο του κοινωνικού τζετ λακ. Δηλαδή, έστω και αν κοιμηθούν αρκετές ώρες για να καταφέρουν να ξυπνήσουν στις 6:30 το πρωί και να πάνε σχολείο, τις πρώτες πρωινές ώρες νιώθουν κουρασμένοι και δεν είναι 100% λειτουργικοί. Οι έφηβοι επιχειρούν να ικανοποιήσουν την ανάγκη για ύπνο τα Σαββατοκύριακα ή κατά τις διακοπές, κάτι που συχνά θυμώνει τους γονείς.

Είναι κακό τα παιδιά να βαριούνται;

Όχι! Είναι απαραίτητο τα παιδιά να βαρεθούν, όσο παράξενο και αν ακούγεται! Πλέον, τα παιδιά δεν έχουν την ευκαιρία να βαρεθούν, λόγω της καθημερινής τους πρόσβασης στα ηλεκτρονικά παιχνίδια και τις οθόνες. Ωστόσο, όταν ένας άνθρωπος βαριέται μη έχοντας να κάνει τίποτα, και ενώ αρχικά μπορεί να γκρινιάξει, στην πορεία «αναγκάζεται» να επινοήσει μεθόδους διαχείρισης χρόνου και να απασχοληθεί με εποικοδομητικές ξεχασμένες δραστηριότητες (π.χ. κατασκευές, ανάγνωση βιβλίων κτλ). Επιπλέον, όταν ένα παιδί «βαριέται», στην προσπάθεια να απασχολήσει το μυαλό του, ενεργοποιεί τη φαντασία και τη δημιουργικότητά του, φτάνοντας ακόμη σε σημαντικές ανακαλύψεις και καινοτομίες. Ο Άινσταιν συνέλαβε τη θεωρία της σχετικότητας καθώς ονειρευόταν όταν βρισκόταν πάνω σε μια ακτίνα φωτός. Ο Ζορζ ντε Μεστράλ εμπνεύστηκε την ιδέα για το Βέλκρο, βγάζοντας τσιμπούρια από τον σκύλο του και τα ρούχα του!!

Ποιες προκλήσεις πιθανόν να αντιμετωπίσουν οι γονείς κατά τις καλοκαιρινές διακοπές;

Όσο «δεδομένη» και αν θεωρείται στην κοινωνία μας η βοήθεια των παππούδων στη φύλαξη των παιδιών την καλοκαιρινή περίοδο, αρκετοί είναι οι γονείς για διάφορους λόγους δεν έχουν αυτή την ευχέρεια. Έτσι, πολλά παιδιά φοιτούν σε καλοκαιρινά σχολεία. Σε αυτή την περίπτωση, έστω και αν τα παιδιά φοιτούν σε καλοκαιρινό σχολείο που κυρίως περιλαμβάνει ένα συνδυασμό δραστηριοτήτων, δεν έχουν την ευκαιρία να ξεφύγουν από το πρόγραμμα της καλοκαιρινής καθημερινότητας. Και επειδή η χαλαρότητα και οι διακοπές είναι ανάγκη όλων, μικρών και μεγάλων, είναι σημαντικό τα παιδιά έστω και για μια μικρή περίοδο να νιώσουν αυτό το συναίσθημα και να απομακρυνθούν από αυτή τη σχολική ρουτίνα. 

Μια άλλη ομάδα παιδιών, είναι αυτά που βρίσκονται στο σπίτι με τους γονείς ή τους παππούδες κατά την καλοκαιρινή περίοδο, μια κατάσταση που συχνά κρύβει περισσότερες προκλήσεις. Πέρα από τις συγκρούσεις που φυσιολογικά μπορεί να δημιουργεί η πολύωρη συνύπαρξη των μελών της οικογένειας, αρκετοί είναι οι γονείς που αναφέρουν δυσκολίες στην οριοθέτηση των παιδιών. Έτσι, όπου είναι θεμιτό, και ιδιαίτερα στις περιπτώσεις πολυμελών οικογενειών, ωφέλιμος θα ήταν ο καταμερισμός των δραστηριοτήτων, όπου για παράδειγμα κάποια στιγμή της ημέρας το ένα παιδάκι της οικογένειας θα βοηθήσει τους γονείς στα ψώνια, το άλλο σε κάποια δραστηριότητα στο σπίτι, κάτι που θα επιτρέψει στα παιδιά της οικογένειας να περνάνε και ξεχωριστό χρόνο με τους γονείς τους, και να συνυπάρχουν τις άλλες στιγμές όλα τα μέλη μαζί. 

Παιδιά εκτεθειμένα σε παράγοντες ρίσκου και ανάγκη για επίβλεψη.

Οι καλοκαιρινές διακοπές αποτελούν μια περίοδο όπου αναμένεται τα παιδιά να βρεθούν περισσότερες ώρες μπροστά από την οθόνη, που πέρα από την οριοθέτηση του χρόνου στις οθόνες, οι γονείς χρειάζεται να είναι προσεκτικοί ώστε τα παιδιά, και ειδικά τα μικρότερα, να μην έρχονται σε επαφή με εικόνες και γεγονότα που ενδεχομένως να επηρεάσουν αρνητικά τον ψυχισμό τους (π.χ. ειδησιογραφία, πυρκαγιές). Σαφώς και τα παιδιά χρειάζεται να είναι ενήμερα γύρω από τα θέματα της επικαιρότητας, αλλά με τρόπο που να ανταποκρίνεται στο ηλικιακό τους στάδιο και που δεν τα «τραυματίζει» συναισθηματικά.

Αυστηρή επίβλεψη και συνεχής εποπτεία, απαιτείται και κατά τη διάρκεια δραστηριοτήτων που εμπεριέχουν επικινδυνότητα (π.χ. πισίνα και θάλασσα).

Πώς οι γονείς μπορούν να βάλουν πρόγραμμα στα ηλεκτρονικά παιχνίδια;

Ποιες δραστηριότητες μπορούν να κάνουν παρέα με τα παιδιά τους;

Η οριοθέτηση των παιδιών και των εφήβων φαίνεται να αποτελεί πρόκληση για τους γονείς την καλοκαιρινή περίοδο, με πιο συχνό περιεχόμενο διαπραγμάτευσης τη χρήση των ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Από τη μία είναι σημαντική η τήρηση ενός προγράμματος στη χρήση των ηλεκτρονικών, από την άλλη όμως είναι όντως δύσκολο για τους γονείς να τοποθετήσουν και να εποπτεύσουν αυτό το όριο και για τα παιδιά στο να το εφαρμόσουν. Αποτελεσματική μπορεί να φανεί η πρακτική μέσα από την οποία οι γονείς θα παρακινήσουν τα παιδιά, ανεξάρτητα και αυτόνομα να επιλέξουν τη στιγμή της ημέρας που θα χρησιμοποιήσουν τον προκαθορισμένο χρόνο που έχουν στη διάθεσή τους. Αν για παράδειγμα ο έφηβος δικαιούται μία ώρα χρήσης των ηλεκτρονικών, ο ίδιος να μπορεί να αποφασίσει ποια στιγμή της ημέρας θα αφιερώσει σε αυτή τη δραστηριότητα. Εντούτοις, η τήρηση του χρονοπεριθωρίου είναι αδιαμφισβήτητα μια δύσκολη υπόθεση, αφού τα παιδιά συχνά υπερασχολούνται με τα ηλεκτρονικά μη έχοντας κάτι άλλο να κάνουν, έτσι, βοηθητικές μπορούν να φανούν οι εναλλακτικές δραστηριότητες που τα παιδιά μπορούν να κάνουν παρέα με τους γονείς τις υπόλοιπες στιγμές, όπως: κατασκευές, μαγειρική, γυμναστική, κυπουρική, επιτραπέζια παιχνίδια, παζλ.

Πόσο ευέλικτο και χαλαρό μπορεί να είναι το πρόγραμμα των διακοπών;

Όπως προαναφέρθηκε, οι καλοκαιρινές διακοπές είναι η ευκαιρία μικρών και μεγάλων να ξεφύγουν για λίγο από το πρόγραμμα. Ωστόσο, είναι σημαντικό να μην υπάρχει μεγάλη απόκλιση από την ρουτίνα, γιατί αυτό μπορεί να δυσκολέψει τα παιδιά στο να επανέλθουν και να προσαρμοστούν ξανά στην καθημερινότητα, μετά το τέλος των διακοπών. Έτσι, η ισορροπία μπορεί να επιτευχθεί στο πιο «χαλαρό πρόγραμμα», όπου τα παιδιά θα δικαιούνται να κοιμηθούν πιο αργά και να παίξουν περισσότερο, σε λογικά όμως πλαίσια. 

Επιπλέον, δεν είναι απαραίτητο τα παιδιά όλο το καλοκαίρι να προετοιμάζονται μέσω απογευματινών μαθημάτων για την επόμενη χρονιά, κάτι που σιγά σιγά ξεκίνησε να αποτελεί δεδομένο. Για κάποιο διάστημα καλοκαιρινής περιόδου, τα παιδιά έχουν την ανάγκη να διατηρήσουν μια απόσταση από της ακαδημαϊκές προσδοκίες.  Φυσικά, με εναλλακτικούς και πιο ξεκούραστους τρόπους μπορεί να διατηρηθεί η επαφή με την εκπαίδευση, όπως για παράδειγμα μέσα από την ανάγνωση παραμυθιών, την παρακολούθηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων ή την πραγματοποίηση εκπαιδευτικών εκδρομών με τους γονείς. 

Βέβαια, τα επαναληπτικά ή ενισχυτικά μαθήματα, που για αρκετά παιδιά μπορούν να φανούν ωφέλιμα, μπορούν να πραγματοποιούνται το καλοκαίρι, με κάποιο περιθώριο διακοπής. 

Τι χρειάζεται να κάνουν οι γονείς για να βοηθήσουν τα παιδιά πιο εύκολα να επανέλθουν στη ρουτίνα, κατά την τελευταία περίοδο των διακοπών;

Οι τελευταίες ημέρες των καλοκαιρινών διακοπών είναι πολύ σημαντικές για την καλύτερη προσαρμογή των παιδιών στην καθημερινότητα και στη ρουτίνα τους. Έτσι, βοηθητικό θα ήταν οι γονείς να παροτρύνουν τα παιδιά να κοιμούνται και να ξυπνούν πιο νωρίς, να ακολουθούν κάποιο πρόγραμμα δραστηριοτήτων στο σπίτι και να αναφέρουν στις συζητήσεις τη νέα ακαδημαϊκή χρονιά που έρχεται. Μαζί με τους γονείς τα παιδιά να προετοιμάζονται για τα απαραίτητα του σχολείου και με τη βοήθειά τους να προγραμματίζονται για τη νέα χρονιά.