Τη λειτουργία Μονάδας Διαχείρισης Θυμάτων Εμπορίας Προσώπων παρουσίασε σήμερα το Υφυπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας, η οποία έχει τεθεί σε λειτουργία από τις 2 Οκτωβρίου, προσφέροντας υπηρεσίες σε παγκύπρια βάση και έχοντας ως έδρα το καταφύγιο θυμάτων σεξουαλικής εκμετάλλευσης στη Λευκωσία. Όπως ανέφερε στον χαιρετισμό της η Υφυπουργός, Μαριλένα Ευαγγέλου, τη Μονάδα στελεχώνουν συνολικά 20 κατάλληλα εκπαιδευμένοι λειτουργοί για την προσφορά εξατομικευμένων υπηρεσιών στα θύματα.

Κατά την παρουσίαση της Μονάδας, ο Αναπληρωτής Διευθυντής Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, Ευτύχιος Χατζηχριστοδούλου ανέφερε ότι το 2022-2023 οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας (ΥΚΕ) έχουν κληθεί να συνδράμουν σε 296 περιπτώσεις θυμάτων, ενώ το ίδιο διάστημα φιλοξενήθηκαν στο καταφύγιο 34 γυναίκες. Ο ίδιος εξέφρασε την ικανοποίησή του για τη σύσταση και λειτουργία της Μονάδας, επισημαίνοντας ότι στόχος είναι να υιοθετηθεί μία ανθρωποκεντρική προσέγγιση στην εξατομικευμένη προσφορά υποστηρικτικών υπηρεσιών στα θέματα εμπορίας προσώπων.

Αναφερόμενος στο φαινόμενο της εμπορίας προσώπων, με αφορμή και την Ευρωπαϊκή Ημέρα κατά της Εμπορίας Προσώπων στις 18 Οκτωβρίου, υπογράμμισε ότι πρόκειται για μία ευμετάβλητη μορφή οργανωμένου διεθνούς εγκλήματος, κάτι που δημιουργεί δυσκολίες στην αντιμετώπισή του.

Όπως εξήγησε, η χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας και του διαδικτύου έχει αλλάξει σημαντικά τον τρόπο που δρουν τα κυκλώματα εμπορίας προσώπων. Σημείωσε ότι στην Κύπρο οι πιο συνηθισμένες μορφές εμπορίας είναι για σκοπούς σεξουαλικής και εργασιακής εκμετάλλευσης. Άλλες μορφές είναι η τέλεση καταναγκαστικών γάμων, η εμπορία βρεφών και παιδιών, η διακίνηση για σκοπούς επαιτείας και διενέργεια εγκληματικών πράξεων.

Όπως ανέφερε, οι ΥΚΕ κλήθηκαν να συνδράμουν σε 147 περιπτώσεις το 2022, εφαρμόζοντας εξατομικευμένα μέτρα συνδρομής και στήριξης θυμάτων, ενώ ο 2023 μέχρι στιγμής οι περιπτώσεις αυτές ανέρχονται σε 149. Αντίστοιχα, στο καταφύγιο φιλοξενήθηκαν 20 θύματα το 2022 και 14 το 2023.

Απαντώντας σε ερωτήσεις δημοσιογράφων, ο κ. Χατζηχριστοδούλου εξήγησε ότι η εισδοχή θυμάτων στο καταφύγιο είναι εθελοντική, προκειμένου να λάβουν την απαραίτητη στήριξη και φροντίδα, τόσο ψυχική, όσο και υλική, με σκοπό να ενταχθούν και πάλι στην κοινότητα. Επίσης, όπως είπε, προσπάθεια δεν είναι να μένουν στο καταφύγιο τα θύματα, σαν να πρόκειται για φυλακή, επομένως αν κάποιο θύμα θέλει να αποχωρήσει, δε θα κρατηθεί χωρίς τη θέλησή του.

Πρόσθεσε, ακόμα, ότι πέρα από το καταφύγιο στη Λευκωσία, το οποίο μπορεί να φιλοξενήσει 15 γυναίκες, λειτουργεί ακόμα μία ενδιάμεση στέγη στη Λεμεσό. Όσον αφορά τους άντρες που είναι θύματα εμπορίας, ανέφερε ότι τοποθετούνται σε προσωρινά καταλύματα κατά την περίοδο που λαμβάνουν φροντίδα από τις ΥΚΕ, τα οποία επιδιώκεται να είναι σε περιοχή μακριά από εκεί που έχουν εντοπιστεί.

Εξάλλου, στο πλαίσιο της παρουσίασης, ο κ. Χατζηχριστοδούλου ανέφερε ότι υπήρξαν καλά αποτελέσματα από τη λειτουργία του καταφυγίου, αναφέροντας ότι υπήρξε και περίπτωση που φιλοξενήθηκε για περισσότερο από 1,5 έτος, διάστημα κατά το οποίο μπόρεσε να γεννήσει και το παιδί που κυοφορούσε. Πρόσθεσε, όμως, ότι στόχος είναι να γίνει ακόμα πιο δυνατή η λειτουργία του καταφυγίου, με εισαγωγή τυποποιημένων διαδικασιών, ενώ παράλληλα γίνεται και έρευνα για ανατροφοδότηση, μεταξύ των ατόμων που φιλοξενήθηκαν και έχουν επανενταχθεί στην κοινότητα.

Ανάγκη για εξατομικευμένη στήριξη κάθε ξεχωριστής περίπτωσης θύματος εμπορίας

Καθώς οι ΥΚΕ ορίζονται στον νόμο ως η πρώτη υπηρεσία άμεσης ανταπόκρισης, για την παραπομπή θυμάτων που εντοπίζονται από οποιαδήποτε υπηρεσία, οργανισμό ή φορέα, όπως εξήγησε ο κ. Χατζηχριστοδούλου, κρίθηκε αναγκαία και η λειτουργία της Μονάδας Διαχείρισης Θυμάτων Εμπορίας Προσώπων. Η Υφυπουργός Πρόνοιας υπογράμμισε στον χαιρετισμό της, ότι η Μονάδα θα συμβάλει στην καλύτερη ανταπόκριση σε όλα τα  στάδια μεταχείρισης θυμάτων εμπορίας προσώπων, εντοπισμού, αναφοράς, μέτρων στήριξης και προστασίας, καθώς και της διαδικασίας επαναπατρισμού σε περίπτωση που το θύμα δεν είναι Κύπριος πολίτης και επιθυμεί να επιστρέψει στην πατρίδα του.

Η κ. Ευαγγέλου αναφέρθηκε ιδιαίτερα την ανάγκη για παροχή εξατομικευμένων μέτρων στήριξης και ενσωμάτωσης, στο πλαίσιο της δράσης της Μονάδας, εξηγώντας ότι κάθε περίπτωση θύματος εμπορίας είναι διαφορετική, με διαφορετικές προκλήσεις, διαφορετικό υπόβαθρο και διαφορετικό αντίκτυπο στην υγεία και στην ψυχολογία του κάθε ατόμου ξεχωριστά και με αυτό τον τρόπο οφείλουμε να τα διαχειριζόμαστε.

«Η Μονάδα αποτελεί μια διεπιστημονική – διεπαγγελματική, εξειδικευμένη ομάδα διαχείρισης θυμάτων εμπορίας προσώπων και για την καλύτερη εξυπηρέτηση των σκοπών λειτουργίας της, εμπλέκονται παγκύπρια 12 επαγγελματίες, ειδικά εκπαιδευμένοι Λειτουργοί Κοινωνικών Υπηρεσιών όλων των επιπέδων, που μαζί με το Ιδρυματικό Προσωπικό ο αριθμός τους ανέρχεται στα 20 άτομα», ανέφερε η ίδια.

Η Υφυπουργός εξήγησε ότι η Μονάδα θα αποτελεί το σημείο αναφοράς των εμπλεκόμενων κρατικών υπηρεσιών και ΜΚΟ με τις ΥΚΕ και αναμένεται ότι θα ενισχύσει περαιτέρω την συνεργασία και τον συντονισμό των εμπλεκόμενων Υπηρεσιών, σε διϋπουργικό επίπεδο.

«Σήμερα, κάνουμε επισήμως ακόμα ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της προστασίας και της στήριξης των θυμάτων», σημείωσε η κ. Ευαγγέλου στον χαιρετισμό της, αναφέροντας ότι η λειτουργία της Μονάδας εντάσσεται στην προσπάθεια του Υφυπουργείου να εξεύρει τρόπους και πρακτικές για αντιμετώπιση του σοβαρού αυτού ζητήματος.

Σημείωσε, ακόμα, ότι η Μονάδα εντάσσεται στο πλαίσιο υλοποίησης του χρηματοδοτούμενου Έργου τακτής προθεσμίας «Δημιουργία Προγράμματος για την Κοινωνική Επανένταξη και Αποκατάσταση Θυμάτων Εμπορίας στην Κοινότητα» του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (2021-2027).

Στήριξη θυμάτων από την αναφορά περιστατικού, μέχρι την ποινική διαδικασία

Ο κ. Χατζηχριστοδούλου εξήγησε ότι η στήριξη και φροντίδα των θυμάτων ακολουθεί μία σειρά από διαδοχικά στάδια, από την ενημέρωσή τους και την παραπομπή της υπόθεσης στην αστυνομία, μέχρι την ασφαλή επανένταξή τους στην κοινότητα και την εξέλιξη της ποινικής διαδικασίας που μπορεί να έχει ξεκινήσει.

Απαντώντας σε ερώτηση δημοσιογράφου σχετικά με τη διαδικασία αναφοράς περιστατικών στις ΥΚΕ, ο κ. Χατζηχριστοδούλου είπε ότι υπάρχει από το 2019 επίσημη διαδικασία αναφοράς, η οποία είναι υπόψη όλων των εμπλεκόμενων υπηρεσιών και ΜΚΟ, ώστε να μην δίνονται ελλιπείς ή αχρείαστες πληροφορίες. Έτσι, δίνονται τα προσωπικά στοιχεία, οι δείκτες θυματοποίησης και το ιστορικό θυματοποίησης. Όπως είπε, οι αναφορές μπορούν να φτάνουν στις ΥΚΕ μέσω email και φαξ, ακόμα και από τα ίδια τα θύματα, στο email [email protected]. Σημείωσε, ακόμα, ότι σκοπός είναι να υπάρχουν και δύο λειτουργοί στο Πουρνάρα για να προχωρά από εκεί διαδικασία παραπομπής, όπου κρίνεται απαραίτητο.

Υπογράμμισε ιδιαίτερα τη σημασία του ρόλου που έχουν οι διερμηνείς και μεταφραστές, προκειμένου να μπορέσουν τα θύματα να ενημερωθούν για τα δικαιώματά τους σε κατανοητή γλώσσα, να κατανοήσουν τη διαδικασία που πρόκειται να ακολουθήσει και κατ’ επέκταση να εμπιστευθούν τους λειτουργούς που παράσχουν βοήθεια.

Με την εισδοχή των θυμάτων στην ευθύνη των ΥΚΕ, όπως είπε ο κ. Χατζηχριστοδούλου, γίνεται άμεσα αξιολόγηση της κατάστασής τους και εκτίμηση των κινδύνων που μπορεί να διατρέχουν, είτε λόγω της κατάστασης υγείας, είτε λόγω ενδεχόμενης εκ νέου θυματοποίησης. Στο στάδιο αυτό παρέχεται διαμονή και κάλυψη βασικών αναγκών.

Ακολούθως, κατά το στάδιο περίσκεψης, που διαρκεί ένα μήνα, στόχος είναι το θύμα να νιώσει ασφάλεια και να αποφασίσει κατά πόσο θα συνεργαστεί με τις αρμόδιες υπηρεσίες, καθώς συχνά οι απειλές αντιποίνων καθιστούν δύσκολο να σταθεί το θύμα απέναντι στον θύτη. Στο διάστημα αυτό παρέχεται εξατομικευμένο σχέδιο φροντίδας, καθώς τα θύματα είναι συχνά κακοποιημένα, με ψυχιατρικά προβλήματα και θέματα εξαρτήσεων και χρειάζονται ιατρική και ψυχιατρική βοήθεια. Παρέχονται, επίσης, προγράμματα κατάρτισης και επιμόρφωσης, ενίσχυσης και διατήρησης της φυσικής κατάστασης, καθώς και ψυχαγωγία και δημιουργική απασχόληση, ώστε να ετοιμαστούν για επανένταξη.

Στο στάδιο της κοινωνικής επανένταξης και αποκατάστασης, στόχος είναι η διασφάλιση της  οικονομικής και επαγγελματικής σταθερότητας και της στέγασης του θύματος. Ο κ. Χατζηχριστοδούλου ανέφερε ότι επιδιώκεται και σε αυτό το στάδιο η παρακολούθηση του θύματος, καθώς και η συνέχιση της παροχής στήριξης όπου χρειάζεται, ιδίως σε περιπτώσεις που είναι σε εξέλιξη ποινική διαδικασία.

Ακόμα, ο κ. Χατζηχριστοδούλου ανέφερε ότι υπάρχει πρόθεση και για εμπλοκή αρχών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και των ΜΚΟ, για συνεργασία όσον αφορά τα προγράμματα επανένταξης. Επίσης, σημείωσε ότι καταβάλλεται προσπάθεια για συλλογή στατιστικών στοιχείων για την αξιοποίησή τους για βελτίωση των διαδικασιών, αλλά και στο πλαίσιο εκθέσεων που υποβάλλονται σε διεθνείς οργανισμούς. Πρώτος στόχος, όπως είπε, είναι να βελτιωθεί η ανταπόκριση, η οποία σε κάποιες περιπτώσεις χρειάζεται να είναι εντός μερικών ωρών.

Σε ερώτηση για ποιο λόγο οι φάκελοι που έγιναν στην αστυνομία τα τελευταία 3,5 χρόνια για εμπορία προσώπων ήταν μόνο 49, ενώ είχαν γίνει 750 αναφορές, σύμφωνα με στοιχεία που κατατέθηκαν στη Βουλή των Αντιπροσώπων ο κ. Χατζηχριστοδούλου εξήγησε ότι δεν αρκεί να υπάρχουν μόνο υποψίες για να καταχωρηθεί μια υπόθεση. Σημείωσε ότι αν δεν υπάρχει ικανοποιητικό μαρτυρικό υλικό, δεν αναγνωρίζονται ως θύματα οι περιπτώσεις που αναφέρονται, κάτι το οποίο συμβαίνει πολλές φορές γιατί το ίδιο το θύμα, λόγω φόβου δε συνεργάζεται για να δώσει μαρτυρία.

Σε ερώτηση για το αν οι λειτουργοί, τόσο των ΥΚΕ, όσο και της αστυνομίας, που καταπιάνονται με περιπτώσεις εμπορίας προσώπων, έχουν εξειδικευμένη εκπαίδευση, εξήγησε ότι το προσωπικό των ΥΚΕ είναι προσοντούχοι κοινωνικοί λειτουργοί, αρκετοί εκ των οποίων με μεταπτυχιακές σπουδές και εξειδίκευση στο συγκεκριμένο θέμα. Εκτός αυτού, πριν αναλάβουν έργο στη Μονάδα, εκπαιδεύτηκαν για τέσσερις μήνες, ενώ υπάρχει σχεδιασμός για συνεχή εκπαίδευση και κατάρτισή, και σε συνεργασία με άλλες υπηρεσίες. Στο πλαίσιο αυτό πραγματοποιούνται και προγράμματα κατάρτισης στην αστυνομία και σε άλλες συνεργαζόμενες υπηρεσίες, όπως είπε.

Θετική η αξιολόγηση της Κύπρου 

Στη θετική διεθνή αξιολόγηση της Κύπρου στην αντιμετώπιση της εμπορίας προσώπων, αναφέρεται ανακοίνωση του Υπουργείου Εσωτερικών (ΥΠΕΣ) για την Ευρωπαϊκή Ημέρα κατά της Εμπορίας Προσώπων, η οποία για 17η χρονιά τιμάται στα κράτη μέλη της ΕΕ.

Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο, 21 εκατομμύρια άνθρωποι πέφτουν θύματα εμπορίας, εκ των οποίων οι 800.000 στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σημειώνει το Υπουργείο.

Ακόμη, το ΥΠΕΣ τονίζει ότι η Κύπρος λόγω της γεωγραφικής της θέσης αποτελεί πρώτο σημείο εισόδου πολλών μεταναστών στην Ευρώπη και κατ’ επέκταση αποτελεί χώρα προορισμού θυμάτων εμπορίας προσώπων. «Η εμπειρία καταδεικνύει ότι η σεξουαλική εκμετάλλευση και η εκμετάλλευση στην εργασία αποτελούν τις πιο συνηθισμένες μορφές εμπορίας προσώπων στην Κύπρο», προσθέτει.

Επιπλέον, το ΥΠΕΣ επισημαίνει ότι «η Κυπριακή Δημοκρατία μέσω των αρμόδιων υπηρεσιών, προβαίνει σε δράσεις για την κατάρτιση των δημόσιων λειτουργών για τον έγκαιρο εντοπισμό και χειρισμό θυμάτων εμπορίας προσώπων». Υπογραμμίζει ότι «η Κύπρος εφαρμόζει ένα ολοκληρωμένο νομικό και στρατηγικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση του φαινομένου και συμμορφώνεται πλήρως με το ευρωπαϊκό κεκτημένο και άλλες διεθνείς Συμβάσεις».

Σημαντική εξέλιξη για το 2023, όπως αναφέρει το Υπουργείο, αποτελεί η πρώτη καταδίκη πελάτη σε υπόθεση εμπορίας προσώπων για χρήση υπηρεσιών σεξουαλικής φύσεως από θύμα εμπορίας προσώπων μετά την τροποποίηση της σχετικής νομοθεσίας το 2019. Συγκεκριμένα, εξηγεί ότι με την τροποποίηση της νομοθεσίας έχουν αυξηθεί κατά πολύ οι ποινές για την διάπραξη των αδικημάτων της εμπορίας και εκμετάλλευσης προσώπων, συμπεριλαμβανομένης και της ζήτησης ή/και χρήσης υπηρεσιών των θυμάτων, αλλά και ο αποκλεισμός της υπεράσπισης ότι ο κατηγορούμενος δεν γνώριζε ότι το πρόσωπο από το οποίο ζήτησε ή εισέπραξε ή χρησιμοποίησε υπηρεσίες σεξουαλικής φύσεως, ήταν θύμα εμπορίας ή/και εκμετάλλευσης». 

Εν συνεχεία, υπογραμμίζεται ότι η Κύπρος τα τελευταία δύο χρόνια βρίσκεται στην Κατηγορία Α στην Παγκόσμια Έκθεση των ΗΠΑ για την εμπορία προσώπων, δηλαδή ανάμεσα στις χώρες που πληρούν τα ελάχιστα κριτήρια για πλήρη αντιμετώπιση της εμπορίας προσώπων.

Επιπρόσθετα, το 2023, στην αξιολόγηση της Κύπρου από την Ομάδα Εμπειρογνωμόνων για την εμπορία του Συμβουλίου της Ευρώπης (GRETA), παρατίθεται κατάλογος θετικών διαπιστώσεων, καθώς και εισηγήσεις για βελτίωση του νομικού και στρατηγικού πλαισίου στην Κύπρο για αντιμετώπιση της εμπορίας προσώπων.