Άρθρο του Μιχάλη Κρονίδη, Ανώτερου Διευθυντή στον Σύνδεσμο Τραπεζών Κύπρου

Τα τελευταία χρόνια αναδεικνύεται εντονότερα η σημαντικότητα ενός τραπεζικού κινδύνου που μέχρι σήμερα θεωρείτο ως δεύτερης γραμμής. Ο γεωπολιτικός κίνδυνος αφορά απρόβλεπτα και επικίνδυνα γεγονότα πολιτικής φύσης που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη λειτουργία και τις εργασίες των τραπεζών και κατ’ επέκταση την απρόσκοπτη παροχή υπηρεσιών, τα έσοδα, την κερδοφορία και την φερεγγυότητα. Όλα αυτά επηρεάζουν, άμεσα ή έμμεσα, άλλους κινδύνους πρώτης γραμμής όπως είναι ο πιστωτικός κίνδυνος, ο λειτουργικός κίνδυνος, ο κίνδυνος αγοράς και ο κίνδυνος ρευστότητας θέτοντας τις τράπεζες και το χρηματοπιστωτικό σύστημα σε αστάθεια και αβεβαιότητα. Είναι για αυτό που η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) πολύ πρόσφατα ανακοίνωσε ότι προτίθεται να διαμορφώσει ένα νέο εποπτικό πλαίσιο διαχείρισης του γεωπολιτικού κινδύνου λαμβάνοντας υπόψη τις εμπειρίες και τις επιπτώσεις στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και στις τράπεζες από τους πολέμους στην Ουκρανία και την Μέση Ανατολή αλλά και τις επιπτώσεις από την επιβολή οικονομικών και άλλων κυρώσεων.

Οποιαδήποτε απειλή ή και κλιμάκωση δυσμενών και ανεπιθύμητων γεωπολιτικών γεγονότων που σχετίζονται με πολέμους, τρομοκρατία και εντάσεις μεταξύ κρατών επηρεάζουν την οικονομία, τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και το τραπεζικό σύστημα.

Όσον αφορά την οικονομία, η ύπαρξη γεωπολιτικών κινδύνων αυξάνει την αβεβαιότητα, ενισχύει τις πληθωριστικές τάσεις, κλονίζει την εμπιστοσύνη επενδυτών και καταναλωτών και μειώνει το εμπόριο, τις επενδύσεις και την κατανάλωση. Χαρακτηριστικά, οι πρόσφατες αναταράξεις στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα και η απότομη αύξηση του πληθωρισμού οδήγησαν τις κεντρικές τράπεζες να προβούν σε μια άνευ προηγουμένου αύξηση των βασικών επιτοκίων των κυριότερων νομισμάτων. Αυτή η νομισματική πολιτική επέφερε, και ακόμα επιφέρει, αρνητικές επιπτώσεις στο κόστος χρηματοδότησης των κρατών, των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών.  

Όσον αφορά το τραπεζικό σύστημα, ο αυξημένος γεωπολιτικός κίνδυνος επηρεάζει την διακίνηση κεφαλαίων, τις αξίες περιουσιακών στοιχείων, τις ισοτιμίες συναλλαγών και τις χρηματιστηριακές αξίες επιφέροντας αρνητικές επιπτώσεις στη χρηματοδότηση, στην παροχή δανείων, στην κερδοφορία και στην φερεγγυότητα των τραπεζών. Χαρακτηριστικά, μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία οι χώρες της Δύσης επέβαλαν αυστηρές οικονομικές κυρώσεις όσον αφορά το εμπόριο, τις συναλλαγές και τη διακίνηση κεφαλαίων. Τράπεζες οι οποίες δραστηριοποιούνταν στη Ρωσία ή και συναλλάσσονταν με εταιρείες ρωσικών συμφερόντων αναγκάστηκαν να διακόψουν τις εργασίες τους και να κλείσουν τραπεζικούς λογαριασμούς με αποτέλεσμα να επωμιστούν μεγάλο κόστος και να απωλέσουν σημαντικά εισοδήματα.

Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές μεθόδους διαχείρισης κινδύνων όπου οι τράπεζες εκτιμούν και υπολογίζουν την πιθανότητα αθέτησης και την συνεπακόλουθη οικονομική ζημιά, στην περίπτωση του γεωπολιτικού κινδύνου δεν υπάρχει κάποια τυποποιημένη μέθοδος προσέγγισης. Η πρόβλεψη γεωπολιτικών γεγονότων και ο αντίκτυπος στην οικονομία και στο τραπεζικό σύστημα αποτελούν πρόκληση. Οι τράπεζες δεν έχουν οποιοδήποτε έλεγχο επί των γεωπολιτικών εξελίξεων και γεγονότων και ως εκ τούτου η διαχείριση αυτών των κινδύνων γίνεται ακόμα πιο απαιτητική.

Οι τράπεζες μπορούν να λάβουν προληπτικά μέτρα συνδυάζοντας στρατηγικές διαχείρισης κινδύνων και επανεξέτασης επιχειρηματικών πλάνων λαμβάνοντας υπόψη ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο παγκόσμιας αναταραχής και γεωπολιτικής αστάθειας. Θα πρέπει να μελετήσουν τα δανειακά τους χαρτοφυλάκια, να αναγνωρίσουν και να περιορίσουν ανοίγματα που παρουσιάζουν μεγάλη συγκέντρωση και να προβούν σε αναπροσαρμογές και διαφοροποιήσεις τόσο σε γεωγραφικό επίπεδο όσο και σε ομάδες πελατών και προσφερόμενων προϊόντων και υπηρεσιών. Επιπλέον, επιβάλλεται να ενισχύσουν το εσωτερικό τους πλαίσιο για τη διαχείριση κρίσεων  και τους συνεπακόλουθους κινδύνους που προκύπτουν. Ένα περιεκτικό πλαίσιο διαχείρισης κρίσεων θα πρέπει να περιλαμβάνει πέντε ουσιώδη και βασικά στοιχεία: αναγνώριση κρίσεων, σχεδιασμούς για διάφορα σενάρια κρίσεων, διακυβέρνηση κρίσεων, διαχείριση πληροφόρησης κρίσεων και πλάνο επικοινωνίας κρίσεων. Θα πρέπει να σχεδιάσουν σενάρια γεωπολιτικών κρίσεων ποικίλης διάρκειας και έκτασης (περιφερειακά και παγκόσμια)  και να καταγράψουν τις συνεπακόλουθες επιπτώσεις στην οικονομία, το χρηματοπιστωτικό σύστημα, την ενεργειακή ασφάλεια, την εφοδιαστική αλυσίδα προσφοράς αγαθών και υπηρεσιών, την κερδοφορία, την κυβερνοασφάλεια και την φυσική προστασία. Αυτές οι ασκήσεις προσομοίωσης θα τους επιτρέψουν να  βελτιώσουν την ικανότητα αντίδρασης τους και να ενισχύσουν την ετοιμότητα τους για να μπορούν να διαχειριστούν οποιεσδήποτε κρίσεις προκύψουν. 

Οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι και η πολιτική αβεβαιότητα αναδεικνύονται ως σημαντικοί κίνδυνοι και για αυτό τόσο η ΕΚΤ όσο και οι τράπεζες λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα διαχείρισης. Είναι πολύ σημαντικό να τύχουν ορθολογικής διαχείρισης αφενός διότι το σημερινό γεωπολιτικό περιβάλλον συνεχώς μεταβάλλεται και αφετέρου διότι οι οικονομικές και άλλες επιπτώσεις από αρνητικές γεωπολιτικές εξελίξεις μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο τη σταθερότητα και τη βιωσιμότητα των τραπεζών.