Για λάθος λόγους αλλά στις σωστές διαστάσεις, τις τελευταίες μέρες βρέθηκε ξανά στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου το ζήτημα του σεξισμού. Οι ακραία προσβλητικές δηλώσεις ενός δημόσια εκτεθειμένου προσώπου άνοιξε τον «ασκό του Αιόλου» για το πώς η κοινωνία αντιμετωπίζει και πώς θα έπρεπε ιδανικά να αντιδρά σε αντιλήψεις, στάσεις και πρακτικές που θεσμοθετούν την κοινωνική ανισότητα εις βάρος του ενός φύλου.

Μόλις το 2019 το Συμβούλιο της Ευρώπης όρισε τον σεξισμό ως την «εκδήλωση των ιστορικά άνισων σχέσεων δύναμης ανάμεσα σε γυναίκες και άνδρες που οδηγεί στη διάκριση και εμποδίζει την πλήρη χειραφέτηση των γυναικών στην κοινωνία». Και παρότι αναγνωρίζουμε μεμονωμένα κάποιες συμπεριφορές ως σεξιστικές, πολύ συχνά συγχέονται λανθασμένα τα όρια μεταξύ αστεϊσμού και σεξισμού.

Η Δρ. Άννα Πηλαβάκη, Πρόεδρος στο Ίδρυμα Προώθησης Ισότητας «ΥΠΑΤΙΑ», μίλησε στο AlphaNews.Live για τον σεξισμό ως φαινόμενο που δεν αφορά μόνο το γυναικείο φύλο, τις διαστάσεις του στην κυπριακή κοινωνία, τη ρίζα του αλλά και την ανάγκη μιας συνεχούς συντονισμένης προσπάθειας.

– Παρότι αναγνωρίζουμε μεμονωμένα κάποιες συμπεριφορές ως σεξιστικές, αρκετοί δεν γνωρίζουν ακριβώς το περιεχόμενο της έννοιας. Τι ορίζεται ως σεξιστικό; Ποιο είναι εκείνη η «κόκκινη γραμμή» που αν ξεπεραστεί μια δήλωση θεωρείται σεξιστική; Ο σεξισμός εκφράζεται συνειδητά, ασυνείδητα και ουσιαστικά κάποιες στερεότυπες συμπεριφορές τις έχουμε εμπεδώσει. Άντρες και γυναίκες. Μέσα στην έννοια του σεξισμού περιλαμβάνεται και η σεξουαλική παρενόχληση. Αυτές οι συμπεριφορές έχουν είτε ως στόχο είτε ως αποτέλεσμα την μείωση της αξιοπρέπειας των γυναικών και συνήθως δημιουργούν ένα εχθρικό, επιθετικό, ταπεινωτικό κι εξευτελιστικό κλίμα. Το βασικό όριο είναι η στιγμή που θα δείξω ότι με ενοχλεί η συμπεριφορά εκείνη. Τότε πρέπει να σταματήσει. Συνήθως δε σταματάει και συνεχίζεται. 

– Μπορείτε να μας δώσετε ένα παράδειγμα;Μιλούσα προχθές με μια καθηγήτρια για τον γλωσσικό σεξισμό και λέω “δε δέχομαι να μου πουν οι καθηγητές, δεν είμαι καθηγητής, είμαι καθηγήτρια”. Και μου λέει “ξέρεις τι φασαρία είναι να βάζουμε ο/η”. Της λέω “εντάξει να το κάνουμε καθηγήτριες και να καλύπτει και τους άντρες, δέχονται;. Ασφαλώς και δε δέχονται. 

Είχαμε στη Βουλή πριν λίγα χρόνια ένα περιστατικό που βουλευτής πήρε το κινητό του και το έβαλε κάτω από τη φούστα βουλεύτριας προκειμένου να τη φωτογραφήσει. Θα το έκανε αυτό σε έναν άνδρα; 

– Σε τι επίπεδο βρίσκεται ο σεξισμός στην Κύπρο; Ο σεξισμός στην Κύπρο είναι διάχυτος παντού. Ούτε νομοθεσία δεν έχουμε για να τιμωρηθεί κάποιος, να υποβάλω μια καταγγελία και να εξεταστεί. Από τον Ιούνιο ξεκίνησε μια συζήτηση στη Βουλή για ποινικοποίηση του σεξισμού. Η νομοθεσία είναι ένα εργαλείο που θα χρησιμοποιήσεις για να αλλάξεις πράγματα. Έστω και από φόβο να αρχίσουμε να μετρούμε τη συμπεριφορά μας. 

Αλλά να σου πω κάτι…Ακόμα και οι θεσμοί που διερευνούν μια καταγγελία, που έχουν πολύ μεγάλη σημασία, χρειάζονται και οι ίδιοι σεμινάρια ευαισθητοποίησης κι επιμόρφωση. Ειδικά για νέα είδη διακρίσεων. 

– Είναι ένα φαινόμενο που πλήττει αποκλειστικά το γυναικείο φύλο;

Ειδικά στα παιχνίδια λυπάμαι πιο πολύ τα αγοράκια. Γιατί στο κοριτσάκι του επιτρέπουμε να πάρει το αυτοκινητάκι και να παίξει, ενώ στο αγοράκι προσπαθούμε να του αρπάξουμε την κούκλα γιατί φοβόμαστε ότι θα γίνει ομοφυλόφιλο. Εγώ πάντα λέω ότι και οι άντρες στερούνται, τους στερεί η κοινωνία σημαντικά πράγματα. Αν και βλέπω νεότερες γενιές, όχι όλοι, αλλά αρκετά ζευγάρια πλέον επιμερίζουν τους ρόλους στο σπίτι. 

Οι περισσότερες, όμως, δέκτριες σεξισμού είναι γυναίκες και μετά υπάρχουν κάποιες άλλες ομάδες. Για παράδειγμα τα ομοφυλόφιλα άτομα θα δεχτούν σεξισμό για τον σεξουαλικό προσανατολισμό τους. Σεξισμό και ρατσισμό ταυτόχρονα θα δεχτούν επίσης άτομα με διαφορετική εθνότητα. 

– Όσον αφορά το περιστατικό σε reality show είδαμε άμεσα να καταδικάζουν τη συμπεριφορά τόσο πολιτικοί παράγοντες όσο και, κυρίως, χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό το ξέσπασμα είναι αρκετό; Μήπως βλέπουμε το δέντρο και χάνουμε το δάσος;Συμφωνώ μαζί σου. Αν εμείς οι γυναίκες συχνά δημοσιοποιούσαμε συμπεριφορές που δεχόμαστε θα γινόταν κάποια δουλειά. Αυτό που χρειάζεται για να εξαλειφθεί ο σεξισμός και να υπάρχει ένας σεβασμός στην αξιοπρέπεια των γυναικών, είναι αλλαγή της κουλτούρας. Αυτό δυστυχώς δεν αλλάζει από τη μια μέρα στην άλλη, ούτε από τον ένα μήνα στον άλλον ούτε και από τον ένα χρόνο στον άλλον. Πάντα λέω ότι χρειάζεται μια συντονισμένη προσπάθεια και όχι σποραδικές ενέργειες. Βοηθούν, αλλά δεν αρκούν. 

Αυτό που είπα εγώ καταδικάζοντας σαφώς την συγκεκριμένη συμπεριφορά είναι ότι δεν ήταν μια εξαίρεση ενός άντρα. Και οι άλλοι θα το πουν με διαφορετικό τρόπο. Δηλαδή το να αντικειμενοποιήσω το σώμα της γυναίκας, αμέσως την ταυτίζω με το σεξ, οπότε εγώ ο άντρας ο νταής που έχω ανάγκη να ικανοποιήσω τις σεξουαλικές μου ανάγκες, πρέπει να βρω μια γυναίκα. Κι αυτός το είπε καθαρά, «να αδειάσει το πακέτο του», το πακέτο πρώτη φορά το ακούω, θα μείνει και αυτό στην ιστορία. 

– Γυναίκες που γίνονται δέκτες τέτοιων συμπεριφορών κάποιες φορές νιώθουν αμήχανα κι ενδεχομένως δεν αντιδρούν. Ποια είναι η ενδεδειγμένη συμπεριφορά εκείνη τη στιγμή; Κανονικά πρέπει να «κόβεται» αμέσως. Θες ευγενικά, θες με θυμό, εσύ επιλέγεις. Όπως κι αν το αντιμετωπίσεις πρέπει να είσαι κοφτή και να δείξεις ότι δεν σηκώνεις άλλη συζήτηση.

Αν κάποιος δεχτεί σεξιστική επίθεση στον δρόμο, η μόνη επιλογή είναι να πάει στην Αστυνομία. Αν αυτό γίνει σε χώρο εργασίας μπορεί να πάει είτε στην Αστυνομία, είτε στους επιθεωρητές του Υπουργείου Εργασίας, είτε στην Επίτροπο Διοίκησης ή μπορεί να πάει σε ΜΚΟ και να έρθει στην ΥΠΑΤΙΑ. Θα υποβάλει το παράπονο, εμείς θα το προωθήσουμε στον θεσμό που πρέπει, θα μιλήσουν μαζί της αλλά από εκεί και πέρα εμείς πιέζουμε. Άλλο να πιέζει μια γυναίκα που νιώθουν ότι είναι σε αδύναμη θέση και άλλο να πιέζει ένας οργανισμός.

– Ποια είναι η «ρίζα του κακού»;Επειδή ο σεξισμός υπάρχει παντού, στο σπίτι, στο σχολείο, στην εκκλησία, στον στρατό, στην εργασία, τα παιδιά επηρεάζονται από το σπίτι πρώτιστα και μετά ξεκινούν τα σχολεία. Στο σχολείο, στο παιχνίδι κ.λπ. το παιδί θα ακούει άλλα πράγματα. Και επειδή συνήθως θέλει να αποτελεί μέρος της ομάδας, των φίλων τους, επηρεάζονται πιο πολύ από εκεί. Είναι αυτό που λέμε «ένας κούκος δεν φέρνει την άνοιξη». Είναι εδώ που θέλουμε μια συλλογική και συντονισμένη δουλειά, αλλά δεν ξέρω τι βούληση υπάρχει. 

– Είστε αισιόδοξη για το αύριο;Από τα όσα γίνονται δεν είμαι και τόσο αισιόδοξη. Όμως, θα ψηφιστεί μια νομοθεσία, είναι ένα βήμα, δε μπορείς να το αμφισβητήσεις. Τώρα, πόσοι θα χρησιμοποιήσουν τη νομοθεσία, πώς θα χειριστούν τις πρώτες καταγγελίες αυτοί που θα τις δεχτούν… Η εμπειρία μου από περιστατικά σεξουαλικής παρενόχληση δείχνει ότι υπάρχουν άτομα στους θεσμούς αυτούς που κάνουν εξαιρετικά τη δουλειά τους και υπάρχουν άλλοι που πρέπει να επιμορφωθούν.