Εμμηνόπαυση είναι η οριστική διακοπή της περιόδου που οφείλεται στην παύση της λειτουργίας των ωοθηκών με αποτέλεσμα να σταματούν την απελευθέρωση ωαρίων. Η εμμηνόπαυση μπορεί επίσης να προκληθεί και μετά από την χειρουργική αφαίρεση ωοθηκών. Εάν η εμμηνόπαυση συμβεί πριν από την ηλικία των 40 ετών τότε ονομάζεται πρόωρη εμμηνόπαυση ή πρόωρη ανεπάρκεια των ωοθηκών.

Κλιμακτήριος, ή διαφορετικά περιεμμηνόπαυση, ονομάζεται το χρονικό διάστημα πριν την εμμηνόπαυση κατά τη διάρκεια του οποίου εμφανίζονται ορμονικές διαταραχές και ακανόνιστες περίοδοι. Η μέση ηλικία εμμηνόπαυσης για τον Ευρωπαϊκό πληθυσμό είναι το 51ο έτος της ηλικίας, το οποίο δεν φαίνεται να μεταβάλλεται διαχρονικά.

Τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης οφείλονται κατά κύριο λόγο στη μείωση των οιστρογόνων που παράγει η ωοθήκη. Στην πλειοψηφία τους οι γυναίκες που εισέρχονται στην εμμηνόπαυση θα βιώσουν τα συμπτώματα αυτά αλλά σε διαφορετικό βαθμό η κάθε μία. Ο μέσος χρόνος διάρκειας των συμπτωμάτων αυτών για τις περισσότερες γυναίκες είναι 4-5 χρόνια, με μειωμένη ένταση, όσο περνάει ο καιρός. Ένα μικρό ποσοστό των γυναικών όμως θα συνεχίσουν να έχουν συμπτώματα για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης χωρίζονται σε 4 κατηγορίες:

1. Αγγειοκινητικά (έξαψη): Η έξαψη είναι μια αιφνίδια αύξηση της θερμοκρασίας του άνω μέρους του σώματος που συνοδεύεται με ταχυκαρδία και ερυθρότητα του προσώπου, διαρκεί λίγα δευτερόλεπτα και μετά υποχωρεί με έντονη εφίδρωση. Αυτό μπορεί να συμβαίνει πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά και της νύκτας, με αποτέλεσμα να διακόπτεται συχνά ο ύπνος και η γυναίκα να είναι κουρασμένη την επόμενη ημέρα. 
2. Ψυχολογικά: αλλαγές στης διάθεση, ξεσπάσματα κλάματος και έλλειψη  ενδιαφέροντος για τις καθημερινές ασχολίες.
3. Ψυχοσωματικά: διάχυτοι πόνοι στις αρθρώσεις , αίσθημα κόπωσης, μυϊκός πόνος, πονοκέφαλοι και ταχυκαρδίες.
4. Ουρογεννητικά: Τα ουρογεννητικά συμπτώματα σχετίζονται με την ατροφία του κόλπου, της ουροδόχου κύστης και των έξω γεννητικών οργάνων λόγω της έλλειψης των οιστρογόνων. Έτσι παρατηρείται ξηρότητα, αίσθημα φαγούρας στο αιδοίο, πόνος ή και αίμα κατά τη σεξουαλική επαφή καθώς επίσης κυστίτιδες και κολπίτιδες από μικρόβια του κόλπου.

Οι θεραπείες ορμονικής υποκατάστασης (ΘΟΥ) αναμφίβολα αποτελούν την πιο αποτελεσματικό μέθοδο θεραπείας των συμπτωμάτων της περιεμμηνόπαυσης και της εμμηνόπαυσης. Την ίδια στιγμή προστατεύουν τα οστά και μειώνουν τον κινδύνων εμφάνισης άλλων προβλημάτων υγείας, όπως των καρδιαγγειακών παθήσεων και της οστεοπόρωσης. Ωστόσο, παρά τα πλεονεκτήματα της θεραπείας με ΘΟΥ, μόνο μία στις δέκα γυναίκες που θα ωφελούνταν λαμβάνει μια τέτοια θεραπεία. Πολλές γυναίκες είναι επιφυλακτικές για τη χρήση ΘΟΥ αφού επικρατούν πολλοί μύθοι–ταμπού. Εν μέρει, αυτό οφείλεται σε αναφορές των μέσων ενημέρωσης (από τις αρχές της δεκαετίας του 2000) που συνέδεαν την χρήση ΘΟΥ με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού και θρομβώσεων στο αίμα. Αυτά τα στοιχεία έχουν επανεξεταστεί εκτενέστατα έκτοτε και νέες μελέτες υποδεικνύουν ότι, για την πλειοψηφία των γυναικών κάτω των 60 ετών, τα οφέλη της ΘΟΥ υπερτερούν των κινδύνων. Παρακάτω παρουσιάζονται οι δέκα πιο συνήθεις μύθοι γύρω από τη ΘΟΥ, μαζί με στοιχεία που βασίζονται σε δεδομένα επιστημονικών κλινικών μελετών.

Μύθος 1: Η ΘΟΥ προκαλεί καρκίνο του μαστού.

Η ΘΟΥ μόνο με οιστρογόνα σχετίζεται με χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού. Συγκριτικά ο κίνδυνος για καρκίνο του μαστού είναι μικρότερος από τον κίνδυνο που σχετίζεται με το υπερβολικό βάρος, την κατανάλωση δύο ποτηριών κρασί κάθε βράδυ ή την απουσία άσκησης.

Μύθος 2: Η ΘΟΥ αυξάνει τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής και εγκεφαλικού.

Η λήψη ΘΟΥ πριν από την ηλικία των 60 ετών μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής και εγκεφαλικού. Η λήψη ΘΟΥ σε μορφή δισκίου μπορεί να αυξήσει ελαφρώς τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου και θρόμβων, αλλά αυτός ο κίνδυνος είναι πολύ χαμηλός και αυτό μπορεί να αποφευχθεί με τη λήψη ΘΟΥ σε μορφή διαδερμικού έμπλαστρου.

Μύθος 3: Οι γυναίκες θα πρέπει να περιμένουν έως ότου τα συμπτώματά τους είναι έντονα προτού αρχίσουν να παίρνουν θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης.

Η χορήγηση ΘΟΥ μπορεί να αρχίσει αμέσως μόλις παρουσιαστούν τα πρώτα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης ακόμα και όταν μια γυναίκα εξακολουθεί να έχει περίοδο. Αυτό συνεπάγεται ότι δεν θα χρειαστεί να υποστεί τα συμπτώματα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Παράλληλα αυτό έχει το πλεονέκτημα ότι θα μειώσει περεταίρω τον κίνδυνο εμφανίσεις καρδιαγγειακής νόσου και οστεοπόρωσης.

Μύθος 4: Η ΘΟΥ εγκυμονεί τους ίδιους κινδύνους με το αντισυλληπτικό χάπι.

Αν και η ΘΟΥ περιέχει ορμόνες παρόμοιες με αυτές του αντισυλληπτικού χαπιού, είναι σε πολύ χαμηλότερες δόσεις. Όλα τα αντισυλληπτικά χάπια περιέχουν συνθετικές ορμόνες που στην πραγματικότητα ενέχουν περισσότερους κινδύνους από τις λεγόμενες ίδιες ορμόνες που υπάρχουν σε πολλά σκευάσματα ΘΟΥ. Επίσης, η ΘΟΥ χορηγείται συχνά μέσω τζελ, έμπλαστρου ή σπρέι αντί για χάπι, επομένως (τα αποτελέσματα) δεν είναι τα ίδια. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι τα τζελ και τα σπρέι δεν κυκλοφορούν στην Κυπριακή αγορά.

Μύθος 5: Οι εξετάσεις αίματος είναι απαραίτητες  πριν ο γιατρός σας συνταγογραφήσει ΘΟΥ.

Οι γυναίκες άνω των 45 ετών που εμφανίζουν συμπτώματα εμμηνόπαυσης, συνήθως δεν χρειάζονται εξετάσεις αίματος, πέραν τις κλινικής εξέτασης και συμβουλευτικής από τον γυναικολόγο τους. Η χορήγηση τη θεραπείας πρέπει να είναι εξατομικευμένη στηριζόμενη και στο ιστορικό της κάθε γυναίκας.    

Μύθος 6: Οι ‘φυσικές-εναλλακτικές  θεραπείες’ είναι πιο ασφαλείς από την ΘΟΥ.

Επειδή μια θεραπεία δίνεται τον τίτλο ‘φυσική’ αυτό δεν σημαίνει ότι είναι και ασφαλής. Οι περισσότερες λεγόμενες ‘φυσικές’ και ‘εναλλακτικές θεραπείες’ (για  τα συμπτωμάτων της περιεμμηνόπαυσης και της εμμηνόπαυσης) δεν έχουν ερευνηθεί διεξοδικά με συνεπακόλουθο συχνά να μην γνωρίζουμε σημαντικές κλινικές πληροφορίες όπως την αποτελεσματικότητα τους, την σωστή δοσολογία, τις αντενδείξεις αλλά και τις πιθανές παρενέργειες τους. Σε αντίθεση με αυτές τις ‘θεραπείες’, η ΘΟΥ έχει επανειλημμένα διερευνηθεί κατά την διάρκεια καλά σχεδιασμένων κλινικών μελετών, ενώ  δεδομένα είναι διαθέσιμα και από την χρήση τους σε χιλιάδες γυναίκες από μεγάλα κέντρα του εξωτερικού.   

Μύθος 7: Η ΘΟΥ προκαλεί αύξηση βάρους.

Είναι γνωστό ότι οι γυναίκες στη μέση ηλικία έχουν την τάση να παίρνουν βάρος, το όποιο υπολογίζεται στα 1 με 2 κιλά τον χρόνο (ασχέτως χρήσεις ΘΟΥ). Το βάρος στις γυναίκες που παίρνουν ΘΟΥ δεν αναμένετε να αυξηθεί περισσότερο (αλλά ούτε και λιγότερο) από τις γυναίκες που δεν παίρνουν ΘΟΥ. Παράλληλα η θεραπεία ΘΟΥ δεν επηρεάζει άμεσα την αποτελεσματικότητα των μεθόδων μείωσης βάρους, ενώ έμμεσα θα μπορούσε (θεωρητικά) να αυξήσει την αποτελεσματικότητα μείωσης βάρους με την μείωση των συμπτωμάτων της περιεμμηνόπαυσης ή της εμμηνόπαυσης.

Μύθος 8: Η ΘΟΥ καθυστερεί μόνο την εμμηνόπαυση.

Σκοπός της θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης είναι η αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης. Η εμφάνιση συμπτωμάτων εμμηνόπαυσης με την παύση της ΘΟΥ δεν είναι αποτέλεσμα λήψης ορμονών. Τα συμπτώματα θα παρέμεναν τα ίδια ακόμα και αν δεν έχει γίνει ποτέ χορήγηση ΘΟΥ.

Μύθος 9: Η χορήγηση ΘΟΥ πρέπει να γίνεται μόνο για πέντε χρόνια.

Η ΘΟΥ μπορεί να ληφθεί για όσο διάστημα τα οφέλη υπερτερούν των κινδύνων.

Μύθος 10: Δεν είναι απαραίτητη η αντισύλληψη με τη θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης.

Η ΘΟΥ δεν είναι αντισυλληπτικό, επομένως θα πρέπει να συνεχίζεται η αντισύλληψη μέχρι και την ηλικία των 52 ετών.

H περίοδος της εμμηνόπαυσης αντιστοιχεί περίπου στο ένα τρίτο της ζωής της γυναίκας, για το λόγο αυτό είναι σημαντικό για κάθε γυναίκα να γνωρίζει τις επιπτώσεις της εμμηνόπαυσης στην υγεία της, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να επιτευχθεί η αποτελεσματική πρόληψη των επιπτώσεων αυτών.