της Αναστασίας Κοραή

Πρόεδρος Φίλων της Γης Κύπρου

Προπονήτρια Διεθνούς Ένωσης Ποδηλασίας (UCI Level 1 Coach)

Ποδηλάτισσα

Μέσα από τον θεσμό της Ευρωπαϊκής Εβδομάδας Κινητικότητας, μάς δίνεται η ευκαιρία να συμμετέχουμε σε πολυπληθείς ποδηλασίες στις πόλεις μας, να κάνουμε συζητήσεις εις βάθος σχετικά με τη βιώσιμη κινητικότητα, να ακούσουμε υποσχέσεις και δεσμεύσεις από άτομα που λαμβάνουν αποφάσεις και, φυσικά, να αναλογιστούμε την πρόοδο που κάναμε ως προς την πεζοκίνηση, την ποδηλατοκίνηση, τις δημόσιες μεταφορές κ.ά. Κάναμε βήματα μπροστά ή βήματα πίσω; Τον τελευταίο χρόνο, σίγουρα έγιναν ορισμένα βήματα μπροστά, αλλά αξίζει να σταθούμε σε ένα μεγάλο βήμα πίσω.

Τον περασμένο Ιούλιο, η Βουλή των Αντιπροσώπων ψήφισε μια τροποποίηση στον περί Ρύθμισης της Διακίνησης Ποδηλάτων Νόμο με την οποία θα καταστεί υποχρεωτική η χρήση κράνους για ποδηλάτες που κινούνται σε δρόμους, ποδηλατόδρομους, ποδηλατοδιαδρόμους και ποδηλατολωρίδες, καθώς και για κάθε επιβάτη που μεταφέρεται σε ειδικό κάθισμα ποδηλάτου. Στις 28 Ιανουαρίου 2023, οποιοδήποτε άτομο επιβαίνει σε ποδήλατο και δεν φορεί κράνος θα υπόκειται σε πρόστιμο 50 ευρώ, ανεξάρτητα από το πού κινείται, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι ο νέος νόμος θα εξουσιοδοτεί, επίσης, τον Έφορο Μηχανοκίνητων Οχημάτων να εγκρίνει ή να απορρίπτει τύπους κρανών.

Ο βουλευτής που πρότεινε την εν λόγω τροπολογία, ο κ. Χρύσης Παντελίδης, υποστήριξε ότι παρατηρείται αύξηση των τροχαίων δυστυχημάτων με θύματα ποδηλάτες και ότι η χρήση προστατευτικού κράνους θα μπορούσε ενδεχομένως να είναι σωτήρια για την προστασία τους από σοβαρό τραυματισμό ή/και θάνατο. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι ο κ. Παντελίδης είχε καλές προθέσεις και ότι πίστευε ότι έτσι θα βελτίωνε την ποδηλατική ασφάλεια. Αλλά είμαι περίεργη να δω τα στατιστικά στοιχεία που χρησιμοποίησε, τα οποία επίσης δεν αμφισβητήθηκαν από την πλειονότητα των βουλευτών που υπερψήφισαν την τροπολογία. Περιλαμβάνονταν στα εν λόγω στοιχεία λεπτομερείς πληροφορίες ως προς τις συνθήκες των δυστυχημάτων; Περιλαμβάνονταν πληροφορίες σχετικά με τη συμπεριφορά του οδηγού/ποδηλάτη, τον φωτισμό, την ταχύτητα, το οδόστρωμα; Υπάρχουν, πράγματι, αδιάσειστες ενδείξεις ότι τα κράνη θα μπορούσαν να αποτρέψουν σοβαρό τραυματισμό ή/και θάνατο;

Τα γράφω αυτά γιατί η διεθνής βιβλιογραφία υποδηλώνει το αντίθετο. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ποδηλασίας, οι σοβαροί τραυματισμοί στο κεφάλι είναι σπάνιοι ανάμεσα στους ποδηλάτες. Επίσης, σύμφωνα με εκθέσεις του Υπουργείου Μεταφορών του Ηνωμένου Βασιλείου, οι ποδηλάτες έχουν παρόμοιο επίπεδο κινδύνου θανάτου ανά απόσταση που διανύουν όπως οι πεζοί. Εάν λοιπόν οι ποδηλάτες πρέπει να φορούν κράνος, το ίδιο θα πρέπει να κάνουν και οι πεζοί. Σύμφωνα με μελέτες, διαφαίνεται ότι τα κράνη βοηθούν, αλλά μόνο μέχρι ενός σημείου. Εάν ένα άτομο που κάνει ποδήλατο πέσει σε μια λακκούβα, το κράνος μπορεί να λειτουργήσει ως σημαντικός παράγοντας πρόληψης τραυματισμού, περιορίζοντας την πρόσκρουση του κεφαλιού του στην άσφαλτο. Αλλά αν ένα άτομο που επιβαίνει σε ποδήλατο συγκρουστεί με φορτηγό βαρέως τύπου, τόσο το εν λόγω άτομο όσο και το κράνος του θα συνθλιβούν.

Είναι ενδεικτικό ότι η Giro, μια από τις μεγαλύτερες εταιρίες κατασκευής κρανών στις ΗΠΑ, τονίζει ότι δεν σχεδιάζει τα κράνη της για να προστατεύει από αυτοκίνητα. Σύμφωνα μάλιστα με εκπρόσωπο της εταιρείας «δυστυχώς, υπάρχουν πολλές παρανοήσεις σχετικά με τα κράνη. Δεν σχεδιάζουμε κράνη ειδικά για να μειώσουμε τις πιθανότητες ή τη σοβαρότητα τραυματισμού όταν στη σύγκρουση εμπλέκεται αυτοκίνητο. Ο αριθμός των μεταβλητών είναι πολύ μεγάλος για να υπολογιστεί […] και δεν υπάρχει τρόπος να προβλεφθεί με ακρίβεια τι θα συμβεί ή τι δυνάμεις εμπλέκονται». Με βάση τις δηλώσεις της Giro, δεν μπορώ παρά να διερωτηθώ ποια κριτήρια θα χρησιμοποιήσει ο Έφορος Μηχανοκίνητων Οχημάτων για να εγκρίνει ή να απορρίψει κράνη.

Υπάρχει, ωστόσο, μια λύση που σώζει τους ποδηλάτες από σοβαρό τραυματισμό ή/και θάνατο: η εξαρχής αποτροπή ενός δυστυχήματος. Πώς μπορούμε όμως να το αποτρέψουμε; Με ποδηλατικές υποδομές και το λεγόμενο φαινόμενο «ασφάλεια σε αριθμούς». Σύμφωνα με στοιχεία από όλο τον κόσμο, μετά την κατασκευή ποδηλατικών υποδομών παρατηρείται αυξημένος αριθμός ανθρώπων που κάνουν ποδήλατο. Μεγαλύτεροι αριθμοί ανθρώπων που κάνουν ποδήλατο κάνουν τους δρόμους πολύ πιο ασφαλείς και αυτό οφείλεται σε παράγοντες που περιλαμβάνουν, αλλά δεν περιορίζονται στα εξής:

– υπάρχει μεγαλύτερη προσδοκία μεταξύ των οδηγών ότι θα συναντήσουν ποδηλάτες·

– υπάρχει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των ατόμων που χρησιμοποιούν ποδήλατο· και

– περισσότεροι οδηγοί αυτοκινήτων γνωρίζουν πώς είναι να ποδηλατείς και συμπεριφέρονται με μεγαλύτερη προσοχή.

Επιπλέον, σε πολλές χώρες που επέβαλαν νομοθεσία για υποχρεωτικό κράνος, μια ανεπιθύμητη παρενέργεια ήταν η μείωση του αριθμού των ατόμων που κάνουν ποδήλατο. Αυτό παρατηρήθηκε στην Αυστραλία, η οποία εισήγαγε τον νόμο το 1991. Η νομοθεσία αύξησε τη χρήση κράνους – από περίπου 30 σε 80% – αλλά συνδυάστηκε με μια μείωση κατά 30 έως 40% στον αριθμό των ατόμων που κάνουν ποδήλατο και αυτό το ποσοστό δεν ανέκαμψε ποτέ. Έρευνα που πραγματοποιήθηκε για το Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ) Λεμεσού το 2018 αποκάλυψε μερίδιο μόλις 0,4% των μετακινήσεων με ποδήλατο. Μας συμφέρει πραγματικά να κάνουμε αυτό το μικροσκοπικό μερίδιο ακόμη πιο μικροσκοπικό; Στην τελική, συνάδει η εν λόγω τροποποίηση με τα 17 μέτρα για την προώθηση του ποδηλάτου που ανακοίνωσε πέρυσι ο Υπουργός Μεταφορών;

Η Nextbike, μια εταιρεία κοινόχρηστων ποδηλάτων (bike sharing) με παρουσία σε 28 χώρες, αναμένει ότι οι εργασίες της στην Κύπρο θα επηρεαστούν σημαντικά, σύμφωνα με την καταγεγραμμένη τάση που παρατηρήθηκε σε χώρες που επέβαλαν την υποχρεωτική χρήση κράνους. Αν δεν υπάρχει, τουλάχιστον, μια χαλάρωση του νόμου ώστε να εξαιρεθούν τα προγράμματα ενοικίασης, ένας αυξανόμενος αριθμός επαγγελματιών, φοιτητών και τουριστών που επέλεγαν την ενοικίαση ποδηλάτων ως μέσο μετακίνησης και διασκέδασης, μάλλον, θα στραφεί σε άλλες λύσεις. Μιλώντας για τουρίστες, είναι πολύ πιθανό να γίνουμε μάρτυρες επιλεκτικής επιβολής του νόμου, με την αστυνομία να επιβάλλει σπάνια πρόστιμα σε τουρίστες. Από την άλλη πλευρά, μπορούμε εύλογα να προβλέψουμε ότι άνθρωποι αφρικανικής ή ασιατικής καταγωγής που χρησιμοποιούν το ποδήλατο ως μέσο στον αγώνα για επιβίωση ​​δεν θα έχουν την ίδια τύχη…

Για περισσότερους λόγους από ποτέ, συμπεριλαμβανομένης της χαμηλής ποιότητας του αέρα, των υψηλών τιμών βενζίνης, των ευρωπαϊκών στόχων μείωσης εκπομπών ρύπων, των ανθρώπινων ωρών που χάνονται περιμένοντας στην κίνηση, η Κύπρος θα έπρεπε να λαμβάνει καλά υπολογισμένες ενέργειες για την προώθηση της μικροκινητικότητας δημιουργώντας νέες υποδομές, επιβάλλοντας φιλικές προς το ποδήλατο πολιτικές και ενθαρρύνοντας τους ανθρώπους να επιλέγουν ποδήλατα, ηλεκτρονικά ποδήλατα και ηλεκτρικά σκούτερ, όλα μέσα στο πλαίσιο των Σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας. Αλλά φαίνεται να κάνει ακριβώς το αντίθετο: επιβάλλει κράνος για τους ποδηλάτες, ανακοινώνει την κατασκευή νέων δρόμων και κυκλικών κόμβων για να προσελκύσει ακόμη περισσότερα ιδιωτικά αυτοκίνητα στα κέντρα των πόλεων και καθιστά σχεδόν αδύνατη τη χρήση του e-scooter ως μέσου μεταφοράς. Οι επιχορηγήσεις για αγορά ποδηλάτου και οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης (όπως η εβδομάδα κινητικότητας) είναι μεν χρήσιμες, αλλά ανεπαρκείς εάν δεν εστιάζουμε ολόχρονα και στοχευμένα στη μείωση της εξάρτησής μας από τα ιδιωτικά αυτοκίνητα και στην αύξηση της ασφάλειας χρησιμοποιώντας δοκιμασμένες μεθόδους.

Ποδηλατώ τακτικά στην Κύπρο τα τελευταία 15 χρόνια σε διάφορα είδη εδάφους χρησιμοποιώντας ποδήλατα βουνού, δρόμου και πόλης. Τα τελευταία δύο χρόνια είμαι εθελόντρια σε ποδηλατική σχολή για παιδιά 5-10 ετών. Το μάθημα δεν ξεκινά αν το κάθε παιδί (και ο κάθε προπονητής) δεν φοράει το κράνος του. Επικροτώ τους οργανωμένους ποδηλατικούς ομίλους που απαιτούν από όλους τους ποδηλάτες να φορούν κράνος κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεών τους. Εγώ η ίδια φοράω το κράνος μου κάθε φορά που κάνω ποδήλατο στην Κύπρο ή στο εξωτερικό, αλλά, λαμβάνοντας υπόψη τα επιστημονικά ευρήματα και όλα τα παραδείγματα από τόσες πολλές χώρες, δεν μπορώ να υπερασπιστώ μια παγκύπρια και καθολική πολιτική γιατί υπονομεύει τα τεράστια οφέλη της ποδηλασίας για την υγεία, το περιβάλλον και την κοινωνία. Στην πραγματικότητα, οι αριθμοί δείχνουν ότι τα οφέλη για την υγεία από την χρήση ενός ποδηλάτου υπερτερούν των κινδύνων τραυματισμού σε μια αναλογία που κυμαίνεται από 20:1 έως 77:1. Άρα τα οφέλη είναι πολύ περισσότερα από τον κίνδυνο τραυματισμού.

Συμπερασματικά, αυτός ο νόμος δεν ήταν παρά ένα μικρό παράδειγμα για το πώς η Βουλή μας συχνά νομοθετεί λαμβάνοντας υπόψη ανεπαρκή ή καθόλου στοιχεία. Ένα φαινομενικά εύλογο επιχείρημα ήταν το μόνο που χρειαζόταν και το σχετικό νομοσχέδιο ψηφίστηκε χωρίς την κατάλληλη διαβούλευση, χωρίς σχεδόν καθόλου χρόνο για συζήτηση, και χωρίς να δοθεί ευκαιρία στους περισσότερους βουλευτές να διαμορφώσουν μια τεκμηριωμένη γνώμη.

Για άλλη μια φορά όμως, πρέπει να επαναλάβουμε ότι πραγματικά δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε την ταχινόπιτα. Μπορούμε να μάθουμε από λάθη που έγιναν αλλού και μπορούμε να αναζητήσουμε έμπνευση από τις τόσες πολλές επιτυχημένες πρακτικές που εφαρμόζονται στο εξωτερικό. Όσο για μένα, θα συνεχίσω να φοράω το κράνος μου, αλλά ταυτόχρονα θα υποστηρίζω μέτρα που αποδεδειγμένα προστατεύουν τους πιο ευάλωτους χρήστες των δρόμων μας: καλύτερες υποδομές, ασφαλέστερα οχήματα και εκπαίδευση.