Τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης θα πρέπει να επιβάλουν, χωρίς καθυστέρηση μορατόριουμ στην εξαγωγή, την πώληση, τη μεταφορά και τη χρήση εξαιρετικά παρεμβατικών λογισμικών παρακολούθησης δημοσιογράφων όπως το Pegasus. Αυτό αναφέρεται στις συστάσεις προτεραιότητας της Ετήσια Αξιολόγηση της Ελευθερίας του Τύπου του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΣτΕ), από τους συνεργαζόμενους οργανισμούς της Πλατφόρμας για την Ασφάλεια των Δημοσιογράφων.

Η Κύπρος, όπως αναφέρεται, έλαβε στοχευμένες συστάσεις από την Επιτροπή Διερεύνησης που εξέτασε τη χρήση του Pegasus και παρόμοιων προγραμμάτων κατασκοπείας (PEGA), σε έκθεση που εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 15 Ιουνίου 2023.

Συγκεκριμένα, προστίθεται, ξεχώρισε η κριτική προς την Ουγγαρία και την Ελλάδα στη συγκεκριμένη έκθεση, ενώ η Επιτροπή έκανε στοχευμένες συστάσεις για την Ουγγαρία, την Πολωνία, την Ελλάδα, την Κύπρο και την Ισπανία. Αναφέρθηκε συγκεκριμένα ότι το λογισμικό κατασκοπίας “πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο σε κράτη μέλη όπου οι κατηγορίες για κατάχρηση του λογισμικού έχουν εξεταστεί επαρκώς, όπου η εθνική νομοθεσία είναι σύμφωνη με τις συστάσεις της Επιτροπής της Βενετίας και την νομολογία του Δικαστηρίου της ΕΕ, και όπου οι κανόνες ελέγχου εξαγωγών έχουν εφαρμοστεί”.

Περαιτέρω στην Ετήσια Αξιολόγηση της Ελευθερίας του Τύπου του ΣτΕ, αναφέρεται ότι τα κράτη-μέλη πρέπει να απέχουν από την παράνομη ανάπτυξη κατασκοπευτικού λογισμικού κατά δημοσιογράφων και να συμμορφώνονται με τις υποχρεώσεις τους βάσει της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για τη διασφάλιση της νομιμότητας, αναγκαιότητας και αναλογικότητας κάθε περίπτωσης. Επίσης αναφέρεται ότι οι δικαστικές αρχές πρέπει να διερευνήσουν πλήρως κάθε εικαζόμενη κατάχρηση του λογισμικού και οι Κυβερνήσεις θα πρέπει να θεσπίσουν αυστηρές διαδικασίες για την εξέταση, χρήση και αποθήκευση οποιασδήποτε ληφθείσας πληροφορίας.

Αναφέρεται ακόμα ότι το λογισμικό κατασκοπείας είχε χρησιμοποιηθεί για την κατασκοπεία δημοσιογράφων στο Αζερμπαϊτζάν, τη Γαλλία, την Ελλάδα, την Ουγγαρία, την Ισπανία, την Τουρκία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Οι απαντήσεις των Κυβερνήσεων σε αυτές τις αποκαλύψεις δεν χαρακτηρίστηκαν μόνο από έλλειψη διαφάνειας, αλλά και νέες περιπτώσεις προέκυψαν το 2023.

Παράλληλα η Κύπρος αναφέρεται ως κράτος που έχει «αποποινικοποιήσει μερικώς» τη δυσφήμιση.

«Η αποποινικοποίηση της δυσφήμισης έχει επιταχυνθεί από το δεκαετία του 1990, υποκινούμενη από κρίσιμες αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και από δημόσιες εκστρατείες υπό το σύνθημα “Η δημοσιογραφία δεν είναι  έγκλημα”. Το 2023 το Συμβούλιο της Ευρώπης απαρίθμησε 13 κράτη μέλη που είχαν αφαίρεσαν πλήρως τη συκοφαντική δυσφήμιση από το εσωτερικό ποινικό τους δίκαιο, ενώ τέσσερις άλλες – Βουλγαρία, Κύπρος, Λιθουανία και Σερβία – είχαν εφαρμόσει μερικώς την αποποινικοποίηση».

Άλλες συστάσεις του ΣτΕ αναφέρουν πώς τα κράτη – μέλη πρεπει καθιερώσουν ανθρωπιστικά προγράμματα βίζας και να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για τους δημοσιογράφους που είναι αντιμέτωποι με επικείμενος κίνδυνος ή χρειάζονται ανάπαυλα λόγω επίμονης δίωξης σε τρίτες χώρες, καθώς και να διευκολύνουν το ζήτημα της παροχής βίζες έκτακτης ανάγκης, σε τέτοιες περιπτώσεις.

Τα κράτη μέλη του ΣτΕ θα πρέπει επίσης να προχωρήσουν σε µεταρρυθµίσεις στην Αστυνοµία και τη Δικαιοσύνη που να λαµβάνουν πραγµατικά υπόψη τα δικαιώματα των δημοσιογράφων να εργάζονται ελεύθερα και χωρίς φόβο.

Γενικότερα η έκθεση αναφέρει ότι στην Ευρώπη, παρόλο που καταγράφηκε το 2023 μείωση του αριθμού των δολοφονιών δημοσιογράφων και της βίας κατά του Τύπου σε διαδηλώσεις, οι ειδοποιήσεις που δημοσιεύτηκαν στην Πλατφόρμα Ασφάλειας των Δημοσιογράφων δείχνουν μια αυξανόμενη ποικιλία απειλών, πιέσεων και περιορισμών κάτω από τους οποίους οι δημοσιογράφοι πρέπει να εκπληρώνουν την αποστολή τους.

Το περασμένο έτος χαρακτηρίστηκε ξανά από πολέμους: στην Ουκρανία, στο Ναγκόρνο- Καραμπάχ και από τις συγκρούσεις Ισραήλ-Χαμάς στη Γάζα. Στη Ρωσία, όπως αναφέρεται, ο πόλεμος χρησιμοποιήθηκε ως πρόσχημα για να ενισχυθεί περαιτέρω ο σκληρός έλεγχος του κράτους στα μέσα ενημέρωσης και για να συλληφθούν δημοσιογράφοι επί κατηγοριών περί πατριωτικής πίστης ή εθνικής ασφάλειας. Το ρωσικό καθεστώς επίσης εφάρμοσε διακρατική καταπίεση, με εκφοβισμό των δημοσιογράφων, εξορία και με την “διπλωματία των ομήρων” κρατώντας ξένους δημοσιογράφους με ασήμαντες κατηγορίες, προστίθεται.

Η ελευθερία να γίνεται αναφορά σε θέματα εθνικής ασφάλειας ήταν ένα έντονο θέμα το 2023, προστίθεται στην έκθεση. Όπως σημειώνεται, δημοσιογράφοι κλήθηκαν ή δικάστηκαν από τις αρχές ασφαλείας του κράτους, κρατήθηκαν και συνελήφθησαν υπό τις κατηγορίες τρομοκρατίας ή εξτρεμισμού. Οι δημοσιογραφικές οργανώσεις έπρεπε να διεξαγάγουν μια μακρά μάχη μέσα στα θεσμικά όργανα της ΕΕ για να εξασφαλίσουν ότι ο Νόμος Ελευθερίας των Μέσων στην Ευρώπη απαλλάσσει τους δημοσιογράφους από την κρατική παρακολούθηση, και αρκετές χώρες αντιμετώπισαν τις επιπτώσεις του σκανδάλου με το λογισμικό κατασκοπείας Pegasus που αποκαλύφθηκε το 2021.

Ιδιαίτερες αναφορές στην Τουρκία

Ιδιαίτερες αναφορές γίνονται στην έκθεση για την Τουρκία. Μεταξύ αυτών σημειώνεται η μετατροπή στη χώρα δημοσίων μέσων ενημέρωσης σε φερέφωνο της πολιτικής εξουσίας, οι κομματικοί έλεγχοι, η αυθαίρετη κατανομή της κρατικής διαφήμισης και οι αυστηροί περιορισμοί στο χρόνο που δίνεται στην αντιπολίτευση στα δημόσια μέσα ενημέρωσης. Αυτός ο παράγοντας προκάλεσε ιδιαίτερη ανησυχία πριν και κατά τη διάρκεια των γενικών εκλογών στην Τουρκία τον Μάιο αλλά και στην Πολωνία, προστίθεται.

Υπάρχουν επίσης αναφορές για επιθέσεις στην φυσική ασφάλεια και ακεραιότητα των δημοσιογράφων. Το υψηλότερο ποσοστό περιστατικών καταγράφηκε στα εδάφη της Ουκρανίας που κατείχε η Ρωσία (11), τη Γαλλία (4), την Τουρκία (4), την Ιταλία (3) και τη Σερβία (3). Η Τουρκία συνέχισε το κύμα συλλήψεων που ξεκίνησε το 2022 εναντίον εκείνων που θεωρούνται υπέρ των Κούρδων. Στις 25 Απριλίου, πριν από τις βουλευτικές και προεδρικές εκλογές, 13 δημοσιογράφοι συνελήφθησαν σε μια μεγάλη αστυνομική επιχείρηση που στόχευε σε φιλοκουρδικούς κύκλους στο Ντιγιάρμπακιρ και άλλες 20 τουρκικές πόλεις, συμπεριλαμβανομένων της Κωνσταντινούπολης, της Άγκυρας και της Σμύρνης, για υποτιθέμενη συμμετοχή στο απαγορευμένο Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (PKK). Οι περισσότεροι από αυτούς απελευθερώθηκαν μετά από μερικές ημέρες στην αστυνομία, ενώ μερικοί αναμένουν δίκη αντιμετωπίζοντας μακροχρόνιες ποινές φυλάκισης.

Επίσης μετά το διπλό σεισμό της 6ης Φεβρουαρίου που έπληξε την Τουρκία και τη Συρία, δημοσιογράφοι που αποστέλλονταν στις κατεστραμμένες πόλεις της νότιας Τουρκίας απειλήθηκαν και συνελήφθησαν με αβάσιμες κατηγορίες, απλώς επειδή έκαναν τη δουλειά τους, σημειώνεται.

Και μνημόνιο για την ελευθερία των ΜΜΕ στην Τουρκία από Επίτροπο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ΣτΕ

«Η ελευθερία της έκφρασης βρίσκεται σε κίνδυνο στην Τουρκία, με δημοσιογράφους, υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την κοινωνία των πολιτών να λειτουργούν σε ένα εξαιρετικά εχθρικό περιβάλλον, που χαρακτηρίζεται από συστηματική πίεση και νομική δράση εναντίον τους», ανέφερε η Επίτροπος του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Dunja Mijatović, σε χωριστό μνημόνιο για την ελευθερία της έκφρασης και των ΜΜΕ, αλλά και την κατάσταση όσων προασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς και της κοινωνίας των πολιτών στην Τουρκία, που δημοσιεύτηκε την Τρίτη.

“Η επιδείνωση της ελευθερίας της έκφρασης στην Τουρκία έχει φτάσει σε νέα, βαθιά ανησυχητικά επίπεδα, τα οποία χαρακτηρίζονται από πολυάριθμες κατάφωρες παραβιάσεις των προτύπων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Καθώς περνάει ο καιρός με τις αρχές να αποτυγχάνουν να αντιμετωπίσουν αυτές τις παραβιάσεις, η ζημιά που προκαλείται στην ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και στην ελευθερία της έκφρασης στην Τουρκία αφήνει ένα όλο και πιο βαθύ σημάδι, οδηγώντας σε αυτολογοκρισία από δημοσιογράφους και ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί για το κοινό γενικά, συμπεριλαμβανομένης της νεότερης γενιάς. Συνολικά, η κατάσταση έχει προκαλέσει μια φτωχή, μονόπλευρη δημόσια συζήτηση», σημειώνει η Επίτροπος Mijatović.

Πρόσθεσε πως τα δικαστικά μέτρα «κατά δημοσιογράφων, της κοινωνίας των πολιτών, υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δικηγόρων παραμένουν η πιο ανησυχητική εκδήλωση συνεχούς και συντονισμένης πίεσης που ασκείται σε μια σκόπιμη προσπάθεια φίμωσης των επικριτικών φωνών και αποτροπής τους από το να αναφέρουν τις συνεχιζόμενες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία», δήλωσε η Επίτροπος. «Οι αρχές θα πρέπει να διορθώσουν αυτή την εξαιρετικά επιζήμια κατάσταση και να δημιουργήσουν ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την άσκηση της ελευθερίας της έκφρασης και των μέσων ενημέρωσης και της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι».