Για μια ιστορική απόφαση που έρχεται να επηρεάσει την τροπή των εξελίξεων στο πεδίο της αντίρρησης συνείδησης στο ευρύτερο ευρωπαϊκό πλαίσιο και στην Τουρκία, κάνει λόγο ο Τουρκοκύπριος ακτιβιστής, Μουράτ Κανατλί, ο οποίος μοιράστηκε τις απόψεις του με το Κυπριακό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΚΥΠΕ) στο άκουσμα της νέας απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) για την υπόθεση του.

Το ΕΔΑΔ καταδίκασε την Τρίτη την Τουρκία στην υπόθεση του κ. Κανατλί, η οποία αφορούσε την άρνηση του ίδιου να υπηρετήσει ως έφεδρος στο στρατό κατοχής. Το Δικαστήριο έκρινε ότι στην υπόθεση υπήρξε παραβίαση της ελευθερίας της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας. Σύμφωνα με το ΕΔΑΔ, «ένα σύστημα που δεν προβλέπει μια εναλλακτική θητεία ή μια αποτελεσματική και προσιτή διαδικασία για την εξέταση ενός ισχυρισμού περί αντίρρησης συνείδησης δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει επιτύχει την δίκαιη ισορροπία μεταξύ του γενικού συμφέροντος της κοινωνίας και του συμφέροντος των αντιρρησιών συνείδησης».

Μιλώντας στο ΚΥΠΕ, ο κ. Κανατλί συνοψίζει το νομικό αγώνα των τελευταίων 15 ετών που οδήγησε στη νέα απόφαση του ΕΔΑΔ. Επίσης, αναλύει τον αντίκτυπο της απόφασης και περιγράφει τις εξελίξεις που αφορούν το ζήτημα της αντίρρησης συνείδησης στα κατεχόμενα.

«Το δικαίωμα της αντίρρησης συνείδησης είναι θεμελιώδης ελευθερία»

Μιλώντας στο ΚΥΠΕ για τη βαρυσήμαντη απόφαση του ΕΔΑΔ, ο κ. Κανατλί ανέφερε ότι η υπόθεση ήρθε στο προσκήνιο όταν το 2009 κλήθηκε από το στρατό κατοχής να υπηρετήσει ως έφεδρος. Ο Τουρκοκύπριος ακτιβιστής δεν υπάκουσε στο κάλεσμα και στη συνέχεια, το 2011, ξεκίνησε «δίκη» εναντίον του.

«Κατά τη διάρκεια της δίκης, υποστηρίξαμε ότι το δικαίωμα της αντίρρηση συνείδησης είναι συνταγματικό δικαίωμα και θεμελιώδης ελευθερία. Η δίκη ολοκληρώθηκε το 2014. Παρόλο που το δικαστήριο είπε “ναι, έχετε ένα τέτοιο δικαίωμα” για την αντίρρηση συνείδησης, έκρινε ότι “υπάρχει τόσο η υποχρεωτική στρατιωτική θητεία όσο και η ελευθερία σκέψης και συνείδησης στο Σύνταγμα- επομένως, θα πρέπει να δημιουργηθεί νόμος για το θέμα αυτό», σημειώνει ο κ. Κανατλί.

Με βάση την παραπάνω απόφαση, το «δικαστήριο» επέβαλε χρηματική ποινή στον κ. Κανατλί. Ο ίδιος δεν κατέβαλε αυτό το ποσό με το σκεπτικό ότι δεν είχε πράξει κάποιο αδίκημα. Έτσι, οδηγήθηκε στη «φυλακή» για δέκα ημέρες.

Η ιστορική απόφαση του ΕΔΑΔ

«Όταν βγήκα από τη φυλακή, καταθέσαμε προσφυγή στο ΕΔΑΔ», προσθέτει ο κ. Κανατλί, ο οποίος μιλώντας στο ΚΥΠΕ συνοψίζει τη δίκη στο ΕΔΑΔ, η οποία διήρκεσε 9 χρόνια.

«Υποστηρίξαμε ότι η Τουρκία είχε παραβιάσει το άρθρο 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, καθώς το βόρειο τμήμα της Κύπρου είχε αναγνωριστεί ως υποδιοίκηση της Τουρκίας», αναφέρει ο κ. Κανατλί.

Στη συνέχεια προσθέτει τα εξής: «Δέκα χρόνια μετά την προσφυγή, το Δικαστήριο μας δικαίωσε. Το Δικαστήριο έκρινε ότι όντως “η Τουρκία παραβίασε το άρθρο 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων”. Η υπόθεση αυτή και η έκβασή της είναι σημαντική όχι μόνο για την Κύπρο και την Τουρκία αλλά και για ολόκληρη την Ευρώπη. Στο παρελθόν, το Δικαστήριο είχε θεωρητικά καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τίθεται ζήτημα παραβίασης δικαιωμάτων, με τη νέα απόφαση η ερμηνεία διευρύνθηκε. Στη νέα περίοδο πλέον, γίνεται θεωρητικά δεκτό ότι το δικαίωμα αντίρρησης συνείδησης μπορεί να προβληθεί και κατά τη στιγμή της πρόσκλησης για στρατιωτική θητεία και κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής θητείας αλλά και σε οποιαδήποτε στιγμή μετά τη λήξη της θητείας. Για πρώτη φορά, το ζήτημα της εφεδρείας περιλαμβάνεται στην απόφαση».

Ο κ. Κανατλί συμπληρώνει τα εξής: «Αυτή τη στιγμή, ένας σημαντικός αριθμός εφέδρων καλείται για στρατιωτική θητεία στην Ουκρανία, τη Ρωσία και τη Λευκορωσία. Ορισμένοι από αυτούς είναι αντιρρησίες συνείδησης. Αρνούνται τη στρατιωτική θητεία και προσπαθούν να αντισταθούν. Ωστόσο, δεν λαμβάνουν προστασία στις χώρες όπου ζητούν άσυλο. Με τη νέα απόφαση, οι ακτιβιστές στις χώρες αυτές μπορούν να κινητοποιηθούν ενωμένοι, καθώς το Δικαστήριο έθεσε θέμα συνταγματικών δικαιωμάτων. Αυτό θα επηρεάσει και τις αιτήσεις ασύλου.

Ο αντίκτυπος σε Τουρκία και κατεχόμενα

Σύμφωνα με τον κ. Κανατλί, η απόφαση του ΕΔΑΔ είναι σημαντική για την Τουρκία. «Ίσως το κοινό στην Τουρκία να μην συζητάει πολύ αυτό το θέμα, αλλά η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης του 2023 έδωσε στην Τουρκία προθεσμία μέχρι τον Ιούνιο του 2024 για να λάβει μέτρα. Εάν δεν ληφθούν μέτρα στο τέλος αυτής της περιόδου, θα ξεκινήσει η διαδικασία επιβολής κυρώσεων», σημειώνει ο Τ/κ ακτιβιστής.

Στρέφοντας την προσοχή του στις εξελίξεις που τρέχουν στα κατεχόμενα στο ζήτημα της αντίρρησης συνείδησης, ο κ. Κανατλί επισημαίνει ότι η νέα απόφαση του ΕΔΑΔ έρχεται σε μια στιγμή κατά την οποία άλλες σχετικές «δίκες» εξακολουθούν να βρίσκονται σε εξέλιξη. Για αυτή την εβδομάδα ήταν προγραμματισμένες δυο «δίκες». Μια από αυτές βρίσκεται στη φάση της έφεσης. Η απόφαση του ανώτατου «δικαστηρίου» σε αυτή τη «δίκη» θα είναι σημαντική, καθώς αναμένεται να εκδοθεί στη σκιά της απόφασης του ΕΔΑΔ, σημειώνει ο κ. Κανατλί.

Για το ίδιο ζήτημα, ο κ. Κανατλί αναφέρει ότι «η “κυβέρνηση” είναι πραγματικά μπερδεμένη σε αυτό το θέμα. Το κύριο επιχείρημά τους μέχρι στιγμής ήταν ότι η άρνηση στράτευσης θα δημιουργούσε κενά ασφάλειας. Αλλά αύριο θα συνεδριάσει μια “κοινοβουλευτική” επιτροπή. Σύμφωνα με το ‘νομοσχέδιο΄ που ετοίμασε η κόρη του (πρώην Τ/κ ηγέτη) Ντερβίς Έρογλου, όποιος πληρώνει 6.000 ευρώ και δεν θα επιστρατεύεται. Αυτό σημαίνει ότι οι βουλευτές του κυβερνώντος Κόμματος Εθνικής Ενότητας (ΚΕΕ), τηρούν αμφιλεγόμενη στάση. Εμείς από τη πλευρά μας εισηγούμαστε το εξής: Αν είμαι για παράδειγμα  πολιτικός μηχανικός, ας παρέχω υπηρεσίες πολιτικού μηχανικού στο ‘δημόσιο΄ για δεκαπέντε μήνες με αντάλλαγμα τη στρατιωτική θητεία. Άλλωστε, το ισοδύναμο δεκαπέντε μηνών υπηρεσίας μηχανικού είναι πολύ περισσότερο από 6.000 ευρώ! Όμως αυτή η πρόταση δεν βρίσκει σύμφωνους τους ‘βουλευτές’ της ‘κυβερνητικής’ παράταξης».

«Στην τουρκοκυπριακή κοινότητα, το θέμα αυτό δεν αφορά μόνο τους ακτιβιστές της άρνησης στράτευσης. Ένας πολύ σοβαρός αριθμός νέων δεν θέλει να κάνει υποχρεωτική στρατιωτική θητεία. Προσπαθούν να την αποφύγουν με κάθε μέσο που μπορούν να βρουν. Κάποιοι από αυτούς κάνουν το διδακτορικό τους, κάποιοι από αυτούς πηγαίνουν στο εξωτερικό και υποβάλλουν αίτηση για εξαγορά της στρατιωτικής θητείας. Προσπαθούν να κάνουν ό,τι μπορούν», τονίζει επιπρόσθετα ο κ. Κανατλί.

Οι αντιδράσεις

Σχετικά με τις αντιδράσεις στα κατεχόμενα και στις ελεύθερες περιοχές για τον αγώνα των Τ/κ ακτιβιστών στο πεδίο της αντίρρησης συνείδησης, ο κ. Κανατλί σημειώνει ότι η στάση των εθνικιστικών μερίδων της τ/κ κοινότητας στο συγκεκριμένο ζήτημα έχει πλέον αλλάξει.

«Η στάση των εθνικιστικών κύκλων για το θέμα είναι αρκετά ενδιαφέρουσα. Στη δεκαετία του 1990 δεχτήκαμε σοβαρές απειλές για το θέμα αυτό. Υπήρξαν έντονες επιθέσεις από εθνικιστικές ομάδες», τονίζει ο κ. Κανατλί, ο οποίος προσθέτει τα εξής: «Ωστόσο, σήμερα οι Τουρκοκύπριοι εθνικιστές τηρούν σιγή ιχθύος. Τα συνήθη εθνικιστικά σχόλια για το θέμα στο διαδίκτυο προέρχονται συνήθως αποκλειστικά από τα τουρκικά τρολ και όχι τους Τουρκοκύπριους».

Απαντώντας σε ερώτημα του ΚΥΠΕ σχετικά με τη δικοινοτική συνεργασία στο ζήτημα της αντίρρησης συνείδησης, ο κ. Κανατλί αναφέρει πως «Λαμβάνουμε δύο είδη μηνυμάτων από την ελληνοκυπριακή κοινότητα. Εκείνοι που βλέπουν το θέμα από αντιμιλιταριστική σκοπιά τονίζουν τον στόχο της αποστρατιωτικοποίησης ολόκληρου του νησιού. Είμαστε σε συνεργασία με αυτές τις ομάδες. Παρακολουθούν τις δικαστικές διαδικασίες και κάνουν σχετικές δηλώσεις. Έχουμε κοινές δράσεις. Εκτός από αυτά τα τμήματα της κοινωνίας, υπάρχει και η αντίδραση ομάδων που υποστηρίζουν τον αγώνα κατά του τουρκικού στρατού, επιμένουν όμως στο επιχείρημα ότι “χρειαζόμαστε τον ελληνικό στρατό”».