Πάνω από 5 χιλιάδες μαθητές παρακάθονται στις Παγκύπριες εξετάσεις για να λάβουν το εισιτήριο εισδοχής σε πανεπιστήμια και ανώτατες σχολές, μια διαδικασία που στις πλείστες των περιπτώσεων προκαλεί άγχος. Είναι αυτό το άγχος εποικοδομητικό ή φέρνει τα αντίθετα αποτελέσματα;

Εμείς μιλήσαμε με τον Κλινικό και Σχολικό Ψυχολόγο Δρ. Αντρέα Χατζηκυπριανού για να μας εξηγήσει πως επιδρούν οι εξετάσεις στην ψυχολογία των μαθητών αλλά και πως μπορούν να διαχειριστούν αυτή την περίοδο μαθητές και γονείς.

Διανύουμε την περίοδο των Παγκύπριων εξετάσεων, πως επιδρά στην ψυχολογία των μαθητών;

Το άγχος των Παγκύπριων εξετάσεων συνήθως συνδέεται με τον φόβο που νιώθουμε μήπως απογοητεύσουμε τους σημαντικούς άλλους, ή ματαιώσουμε τις προσδοκίες που έχουμε από τον εαυτό μας. Σε ένα πρώτο επίπεδο, η ενεργοποίηση του οργανισμού για να αναλάβει δράση είναι κάτι θεμιτό και λειτουργεί ευεργετικά. Μας κινητοποιεί για μια δοκιμασία στην οποία αν πηγαίναμε εντελώς χαλαροί, δεν θα είχαμε και πολλές πιθανότητες επιτυχίας. Μπορεί όμως να προβεί επιζήμιο σε περίπτωση που το άγχος είναι ανεξέλεγκτο και να λάβουν τη θέση του πλέον οι αρνητικές σκέψεις, η απελπισία και η αίσθηση ότι το άτομο δεν έχει έλεγχο της κατάστασης. Το αποτέλεσμα του ανεξέλεγκτου άγχους είναι η αποδιοργάνωση του γνωστικού συστήματος (μνήμη, αντίληψη, σκέψη κτλ.). Το γνωστικό σύστημα είναι αυτό που χρησιμοποιούμαι για να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις τόσο κατά την προετοιμασία, όσο και την ημέρα της εξέτασης. Ένα παράδειγμα τέτοιας αποδιοργάνωσης φαίνεται σε μαθητές που κατά τη διάρκεια που γράφουν, μπλοκάρουν και δεν μπορούν να θυμηθούν αυτά που διάβασαν ή δεν μπορούν να σκεφτούν καθαρά για να απαντήσουν σε μια ερώτηση.

Κρίνεται τελικά από τις Παγκύπριες εξετάσεις το μέλλον των παιδιών;

Σαφώς έχουν σημασία οι Παγκύπριες εξετάσεις καθώς οδηγούν στην εισδοχή ή όχι σε ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Άρα οι προσπάθειες χρόνων συμπυκνώνονται σε τρίωρες εξετάσεις που καθορίζουν εν μέρει το εγγύς μέλλον του παιδιού. Αυτές οι εξετάσεις όμως με τις δυσανάλογα μεγάλες προσδοκίες τους δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα σύστημα ελέγχου των γνώσεων πάνω σε ένα πεδίο τη συγκεκριμένη στιγμή. Έχουμε δει πολλές περιπτώσεις παιδιών που ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα των Παγκύπριων εξετάσεων έχουν βρει το δικό τους επαγγελματικό μονοπάτι. Έχουμε δει παιδιά που πέτυχαν στις Παγκύπριες αλλά παράτησαν τις σπουδές τους δυο χρόνια μετά, ή άλλαξαν κατεύθυνση. Έχουμε δει παράλληλα άτομα που απέτυχαν στις Παγκύπριες αλλά πέτυχαν ένα χρόνο μετά στην επανάληψη των εξετάσεων.

Τι σημαίνει τελικά αποτυχία και πως μπορούμε να την διαχειριστούμε;

Η αίσθηση αδιεξόδου είναι πολύ επικίνδυνη στη ζωή ενός νέου ανθρώπου και η ύπαρξη εναλλακτικών λύσεων είναι σημαντικό στοιχείο ψυχικής ισορροπίας. Καλό θα είναι λοιπόν να γίνει μια συζήτηση όσον αφορά τις εναλλακτικές λύσεις σε περίπτωση αποτυχίας. Σημαντικό επίσης οι γονείς να τονίσουν ρητά στο παιδί τους, πως οτιδήποτε και να συμβεί στις εξετάσεις, αυτό δεν πρόκειται να επηρεάσει την εκτίμηση και την αγάπη τους για εκείνο.

Ποιες οι συμβουλές σας προς τους μαθητές;

Οι υποψήφιοι κατά την προετοιμασία θα πρέπει να προσέξουν να έχουν:

• Ένα πολύ καλά οργανωμένο πρόγραμμα. Χρησιμοποιήστε ημερολόγια γραφείου και χωρίστε την ύλη σε ημέρες και ώρες διαβάσματος του κάθε μαθήματος.
• Θετική επικοινωνία με τον εαυτό και πίστη για επιτυχία. Σκέψεις όπως: «έχω προετοιμαστεί κατάλληλα» δημιουργούν θετικά συναισθήματα. Αντίθετα, η αρνητική επικοινωνία με τον εαυτό: «θα μπλοκάρω και θα τα ξεχάσω όλα την ώρα της εξέτασης» δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα, που πιθανότατα να μπλοκάρουν το γνωστικό σύστημα έστω και αν ο υποψήφιος διάβασε.
• Ισορροπημένο πρόγραμμα μελέτης,  ψυχαγωγίας, ξεκούρασης.  
• Βραδινός ύπνος τουλάχιστον 8 ποιοτικών ωρών. Οι γνώσεις που διαβάζουμε αποθηκεύονται στη μνήμη κατά τη διάρκεια του ύπνου σε διαφορετικές φάσεις, έτσι είναι από τα σημαντικότερα στοιχεία ένας καλός ύπνος το βράδυ.
• Ισορροπημένη διατροφή. Μειώστε την κατανάλωση καφεΐνης και περιορίστε την ποσότητα της ζάχαρης και των λιπαρών. Καταναλώστε φρούτα, φυσικούς χυμούς και λαχανικά που σας δίνουν ενέργεια, πνευματική διαύγεια και θωρακίζουν το ανοσοποιητικό σας σύστημα.

Συμβουλές για την ημέρα της εξέτασης:

• Πριν μπεις στην αίθουσα μείνε μακριά από ανθρώπους που μπορούν να σε ταράξουν.
• Υπολόγισε πόσο χρόνο θα αφιερώσεις για κάθε ερώτηση. Πρόσεξε τη διατύπωση των ερωτήσεων και σιγουρέψου ότι έχεις καταλάβει τι ζητά η καθεμία.
• Απάντησε πρώτα τις ερωτήσεις που βρίσκεις ευκολότερες. Αυτό ενισχύει σημαντικά την εμπιστοσύνη στον εαυτό και μας χαλαρώνει για να προχωρήσουμε στα πιο δύσκολα θέματα.
• Αν την ώρα της εξέτασης νιώσεις πως όσα ξέρεις ξαφνικά «εξαφανίστηκαν» από τη μνήμη αφιέρωσε 1 λεπτό σταματώντας από την εξέταση και εφάρμοσε το παρακάτω: 1) Πάρε 5 βαθιές αναπνοές με ρυθμό (εισπνοή από τη μύτη για 4 δευτερόλεπτα, γεμίζοντας την κοιλιά – εκπνοή από το στόμα για 6 δευτερόλεπτα μέχρι να αδειάσεις όλο τον αέρα) 2) Επανέλαβε σιωπηλά στον εαυτό σου ότι προετοιμάστηκες, θα κάνεις το καλύτερο που μπορείς και ότι εσύ ελέγχεις την κατάσταση και όχι το αντίθετο.

Ποιες οι συμβουλές σας προς τους γονείς;

Ρόλος του γονέα:

• Εξηγήστε πως η επιθυμία για επίτευξη ενός υψηλού στόχου πάντα συνοδεύεται από άγχος και αυτό είναι φυσιολογικό.
• Δημιουργήστε μια ζώνη άνεσης στην επικοινωνία με τα παιδιά και τους νέους. Ρωτήστε πως νιώθουν, πως βιώνουν τα συναισθήματα και ποιες είναι οι πραγματικές τους ανάγκες.
• Βοηθήστε μαθητές να οργανώσουν το διάβασμά τους. Ρωτήστε τους ποιες στρατηγικές θα χρησιμοποιήσουν για να διαχειριστούν την ύλη και προτείνετε ένα πλάνο που βγάζει νόημα στο δικό σας μυαλό (π.χ θα διαβάζω 20 σελίδες 4 ώρες την ημέρα και θα γράφω τις δικές μου σημειώσεις).

• Να είστε πρόθυμοι να προσφέρετε ανά διαστήματα την ώρα του διαβάσματος φρούτα ή να μαγειρέψετε το αγαπημένο τους φαγητό. Τέτοιες κινήσεις προσφέρουν πάντοτε μια διαφορετική νότα και δίνουν ώθηση στην προσπάθεια. 

Καλή επιτυχία σε όλους τους μαθητές μας!