Καμιά φορά μιλώντας για βία έρχονται στο μυαλό μας σκοτεινές εικόνες, ελάχιστο φως, αίμα, μώλωπες και δάκρυα. Είναι όμως έτσι; Πως μοιάζει εξωτερικά ένα θύμα βίας και πως είναι ο χώρος στον οποίον καταφεύγει για να σπάσει τον φαύλο κύκλο, δηλαδή το καταφύγιο;

Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών σήμερα (25 Νοεμβρίου) και επιλέγουμε να μιλήσουμε για τα καταφύγια για να δείξουμε πως μοιάζει ο χώρος που μπορεί να σου σώσει τη ζωή…γιατί είναι κι αυτή μια παράμετρος στην απόφαση μιας γυναίκας να μιλήσει: “Τι θα απογίνω;” 

Ο Σύνδεσμος για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια (ΣΠΑΒΟ), τη δεδομένη στιγμή, διαθέτει τρία συνολικά καταφύγια σε Λευκωσία, Λεμεσό και Πάφο, με συνολική χωρητικότητα τα 56 άτομα, ενώ με τη νέα χρόνια πρόκειται να λειτουργήσει άλλο ένα καταφύγιο στη Λάρνακα. Εμείς μιλήσαμε με την Επιστημονική Διευθύντρια του ΣΠΑΒΟ Δρ. Άντρη Ανδρονίκου, η οποία μάλιστα μας διηγήθηκε την ιστορία μιας γυναίκας που κατάφερε να ξεφύγει από έναν 15χρονο Γολγοθά και να πάρει και πάλι τη ζωή της στα χέρια της.

“Θυμάμαι χαρακτηριστικά μια περίπτωση όπου η γυναίκα ήταν αρκετά ευκατάστατη, μορφωμένη, 15 χρόνια με τον δράστη, κλειδωμένη στο σπίτι για ημέρες, με απαγόρευση να οδηγεί, να εργάζεται, με βαριά σωματική βία και ψυχολογική βία που την είχε οδηγήσει σε λήψη φαρμάκων και σε απόπειρες αυτοκτονίας για να αντιμετωπίσει την βία. Την περίπτωση έφερε στην επιφάνεια το έφηβο παιδί της. Διέμεινε κοντά μας 5 μήνες. Σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς η γυναίκα έλαβε την πλήρη κηδεμονία του παιδιού της, ο δράστης φυλακίστηκε, η ίδια επανάκτησε το οικογενειακό και κοινωνικό της δίκτυο, επέστρεψε στην αγορά εργασίας και ζει τόσο η ίδια όσο και το παιδί μακριά από τον εφιάλτη της βίας. Ωστόσο μέχρι και σήμερα συνεργάζεται τόσο η ίδια όσο και το παιδί με ειδικό ψυχολόγο.”

Πόσα περιστατικά φιλοξενούνται κάθε χρόνο στα καταφύγια του ΣΠΑΒΟ;

Κάθε χρόνο περίπου 700 άτομα φιλοξενούνται στα 3 καταφύγια και εξωτερικές δομές που διατηρεί ο ΣΠΑΒΟ. Στα καταφύγια φιλοξενούνται γυναίκες με τα ανήλικα παιδιά τους, που βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο λόγο ενδοοικογενειακής και συντροφικής βίας. Στις εναλλακτικές δομές μπορούν να φιλοξενηθούν και άνδρες θύματα βίας. Για το 2022 αναμένεται ότι θα ξεπεράσουμε αυτόν τον αριθμό.

Τα καταφύγια προσφέρουν μια προσωρινή στέγη, βοηθώντας τις γυναίκες να σπάσουν τον κύκλο βίας, για πόσο χρονικό διάστημα κατά μέσο όρο διαμένει μια γυναίκα σε καταφύγιο; Ποια είναι η καθημερινότητα μιας γυναίκας σε ένα καταφύγιο και τι της προσφέρεται;

Στα καταφύγια προσφέρεται ψυχολογική υποστήριξη, κοινωνική στήριξη και επανένταξη, συνοδεία σε υπηρεσίες, ιατροφαρμακευτική υποστήριξη, διασύνδεση με την επιδοματική πολιτική και διασύνδεση με την αγορά εργασίας καθώς παρέχεται και πρόγραμμα εκπαίδευσης, διαπαιδαγώγησης και φύλαξης παιδιών από ειδικούς παιδαγωγούς. Μπορούν να διαμείνουν από 4- 6 μήνες, ωστόσο η κάθε περίπτωση εξετάζεται εξατομικευμένα και σύμφωνα τις ανάγκες μπορεί να διευρυνθεί ο χρόνος αυτός. Υπήρχε περίπτωση που διέμεινε κοντά μας πέρα από ένα χρόνο.  

Μπορούν (να συνεχίσουν) να εργάζονται; Να πηγαίνουν στο σχολείο τα παιδιά; Να δέχονται επισκέψεις από στενά τους πρόσωπα;

Τα καταφύγια δεν είναι χώροι κράτησης. Τα άτομα που φιλοξενούνται δεν έχουν διαπράξει ποινικά αδικήματα για να τιμωρούνται με στέρηση της ελευθερίας τους. Οι γυναίκες συνεχίζουν να εργάζονται και τα παιδιά να πηγαίνουν στο σχολείο. Ωστόσο για λόγους ασφάλειας και προστασίας σχεδιάζεται συγκεκριμένο πλάνο ασφάλειας για την κάθε περίπτωση και γίνονται αντίστοιχες διευθετήσεις έτσι ώστε να διασφαλίζεται όσο περισσότερο γίνεται η ασφάλεια και η προστασία τους. Για την επίτευξη αυτού του στόχου υπάρχουν μνημόνια συνεργασίας με την Αστυνομία, τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας και το Υπουργείο Παιδείας όπου υποβοηθούν προς αυτήν την κατεύθυνση. Ωστόσο στα καταφύγια δεν επιτρέπονται επισκέψεις εφόσον θα πρέπει να διασφαλιστεί η τοποθεσία του χώρου και η προστασία της ταυτότητας των υπόλοιπων διαμενόντων.

Οι τοποθεσίες των καταφυγίων είναι μυστικές αλλά γνωρίζουμε ότι και οι δράστες είναι «αδίστακτοι», πως διασφαλίζεται ότι δεν θα εντοπιστούν, τι μέτρα λαμβάνονται;

Αναγνωρίζοντας τον κύκλο της βίας καθώς και των επιπτώσεων που αυτή επιφέρει αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους, δηλαδή την οικονομική αποκατάσταση και την στέγαση , κάποιες γυναίκες επιστρέφουν στην κακοποιητική σχέση. Ο δράστης μέσα από την χειριστική του συμπεριφορά, τον έλεγχο αλλά και την περίοδο της ειρήνης που επικρατεί μετά από κάθε επιστροφή εκμαιεύουν πληροφορίες από τις γυναίκες ή ακόμη και από τα παιδιά για την τοποθεσία που βρίσκονταν. Επομένως σε μια επόμενη φιλοξενία ο δράστης ήδη γνωρίζει την τοποθεσία.

Αντίστοιχα υπάρχει και διαρροή της τοποθεσίας των καταφυγίων από κάποιους/ες δικηγόρους των δραστών οι οποίοι μέσα από τις διασυνδέσεις τους εντοπίζουν την τοποθεσία.

Για την διατήρηση της ασφάλειας αυτά τα ζητήματα αποτελούν προτεραιότητα στον Οργανισμό γι αυτό και συζητούνται από την πρώτη ημέρα με τα θύματα και την Αστυνομία. Υπάρχουν περιπτώσεις που για λόγους ασφάλειας θα μετακινήσουμε μια οικογένεια σε καταφύγιο άλλης πόλης. Παράλληλα οι χώροι προστατεύονται από κλειστό κύκλο παρακολούθησης και συναγερμό που είναι συνδεδεμένος με την Αστυνομία για άμεση παρέμβαση.

Μια πολύ συνηθισμένη ερώτηση σε περιστατικά βίας και ιδιαίτερα όταν ο δράστης είναι ο σύζυγος/σύντροφος, είναι «γιατί δεν φεύγει», πως το απαντάτε;

Για ένα άτομο που δεν έχει βιώσει βία είναι πολύ εύκολο να πει “Εγώ θα έφευγα”. Η βία όμως που παρουσιάζει μια χρονιότητα με την πάροδο του χρόνου , ο δράστης έχει ήδη καταφέρει να αποδυναμώσει τη γυναίκα, να την κάνει να αισθάνεται ότι ευθύνεται για την βία, ότι αυτήν είναι η τελευταία φορά, ότι έχει δίκαιο ο δράστης και ότι η ίδια θα προσπαθήσει να αλλάξει τα πράγματα. Το άτομο αποδυναμώνεται, αισθάνεται ότι ευθύνεται .

Από την άλλη πλευρά υπάρχει μεγάλος φόβος για εκδίκηση από τον δράστη, οι απειλές που δέχονται από τον δράστη ότι θα κάνει ζημία σε άτομα που αγαπά, ότι θα πάρει την κηδεμονία των παιδιών και ότι κανένας δεν θα τις πιστέψει. Ο κοινωνικός περίγυρος επίσης επηρεάζει τα θύματα κινητοποιώντας τις ότι όλοι οι γάμοι/σχέσεις έχουν προβλήματα, τι θα απογίνουν τα παιδιά, να κάνει υπομονή κλπ. Όμως σε αυτούς τους παράγοντες συγκαταλέγονται και άλλοι κοινωνικοί παράγοντες που αφορούν την οικονομική εξάρτηση καθώς και την στεγαστική εξάρτηση τους από τον δράστη , εφόσον εκείνος μέσα από την πάροδο του χρόνου τις έχεις ακινητοποιήσει εκτός της αγοράς εργασίας, αποδυναμώνοντας το δίκτυο τους αλλά και τις κοινωνικές τους δεξιότητες.

Πολλές φορές τα θύματα θεωρούν ότι η ζωή τους έχει τελειώσει και δεν υπάρχει λύση. Έχετε παραδείγματα να μας διηγηθείτε που υποδηλώνουν ότι μπορούν να πάρουν ξανά τη ζωή τους στα χέρια τους;

Όταν μια γυναίκα καταφθάνει για βοήθεια και αναζητά καταφύγιο συνήθως βρίσκεται σε αποκορύφωση η βία και η αίσθηση του θανάτου γίνεται όσο ποτέ άλλοτε αντιληπτή και στις ίδιες. Ο φόβος για γυναικοκτονία έχει καταγραφεί στο 90% των περιπτώσεων που φιλοξενούνται. Όμως η αναζήτηση βοήθειας από τα θύματα για εμάς σηματοδοτεί την ανάγκη και επιθυμία για συνέχιση της ζωής και τερματισμού της βίας. Ένας σημαντικός αριθμός αυτών των γυναικών μπορεί να μην επιθυμεί την καταδίκη των δραστών αλλά όλες επιθυμούν να τερματιστεί η βία.

Θυμάμαι χαρακτηριστικά μια περίπτωση όπου η γυναίκα ήταν αρκετά ευκατάστατη, μορφωμένη, 15 χρόνια με τον δράστη, κλειδωμένη στο σπίτι για ημέρες, με απαγόρευση να οδηγεί, να εργάζεται, με βαριά σωματική βία και ψυχολογική βία που την είχε οδηγήσει σε λήψη φαρμάκων και σε απόπειρες αυτοκτονίας για να αντιμετωπίσει την βία. Την περίπτωση έφερε στην επιφάνεια το έφηβο παιδί της. Διέμεινε κοντά μας 5 μήνες. Σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς η γυναίκα έλαβε την πλήρη κηδεμονία του παιδιού της, ο δράστης φυλακίστηκε, η ίδια επανάκτησε το οικογενειακό και κοινωνικό της δίκτυο, επέστρεψε στην αγορά εργασίας και ζει τόσο η ίδια όσο και το παιδί μακριά από τον εφιάλτη της βίας. Ωστόσο μέχρι και σήμερα συνεργάζεται τόσο η ίδια όσο και το παιδί με ειδικό ψυχολόγο.  

Ποιο το μήνυμά σας σε κάθε γυναίκα που είναι παγιδευμένη σε έναν κύκλο βίας;

Σε κανένα άνθρωπο δεν αξίζει να κακοποιείται. Υπεύθυνος για τις πράξεις τους είναι μόνο ο δράστης. Δεν είσαι μόνη και δεν είσαι η μόνη. Κάλεσε στο 1440.