Του Νικόλα Ζαννέττου – [email protected]

Ακατανόητο πόλεμο και υπόσκαψη της σημασίας του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών 66 χρόνια μετά, με επανάλειψη της βρετανικής αποικιοκρατικής προπαγάνδας της τότε εποχή διακρίνει ο Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας/Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, Πέτρος Παπαπολυβίου. Σε συνέντευξη του στο AlphaNews.live, μιλά για το στόχο της ένοπλης επανάστασης των Ελλήνων της Κύπρου, τα κίνητρα, τη συμμετοχή της κυπριακής κοινωνίας αλλά και το ερώτημα κατά πόσο τελικά πέτυχε το στόχο της. Χωρίς την αυτοθυσία των νέων της Κύπρου, τονίζει, σήμερα δεν θα υπήρχε η Κυπριακή Δημοκρατία. Απαντώντας στα όσα κατά καιρούς λέγονται περί “σκοτεινής πλευράς” του αγώνα, αναφέρει πως επαναστάσεις των Αγίων και των Αγγέλων γίνονται μόνο στον παράδεισο. 

Αυτούσια η συνέντευξη 

Κύριε καθηγητά θα ήθελα αρχικά να μας περιγράψετε με απλά λόγια ποιος ήταν ο στόχος του Αγώνα της ΕΟΚΑ. 

Ο στόχος της Εθνικής Οργανώσεως Κυπρίων Αγωνιστών, που ξεκίνησε την 1η Απριλίου 1955 ήταν απλός. Η αυτοδιάθεση και η Ένωση με την Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα βέβαια η αρχηγοί του Αγώνα, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ’ και Στρατιωτικός Αρχηγός Συνταγματάρχης τότε Γρίβας Διγενής, εκείνο που επιδίωκαν ήταν να σύρουν τη Βρετανία στο διπλωματικό τραπέζι κάτι που δεν είχαν πετύχει μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ουσιαστικά ο στόχος παρέμενε ο ίδιος του ενωτικού κινήματος όπως από την αρχή της Αγγλοκρατίας, η Ένωση με την Ελλάδα και πιο ειδικά να πετύχουν διαπραγματεύσεις στη δέσμευση της Βρετανίας σε αυτό. Να θυμόμαστε ότι ο ένοπλος αγώνας ήταν το τέλος μιας μακράς πορείας ειρηνικού μαζικού αγώνα. Αγώνα με διαδηλώσεις συλλαλητήρια, υπομνήματα, αποστολή πρεσβειών στην Αγγλία, τρία δημοψηφίσματα εκ των οποίων το πιο μεγάλο και καθολικό ήταν του 1950, προσφυγή στον ΟΗΕ το 1954. Όταν όλα αυτά όχι απλώς απέτυχαν αλλά εισέπραξαν οι Έλληνες Κύπριοι και την απάντηση του «Ουδέποτε» τον Ιούλιο του 1954, η μόνη οδός που φαινόταν για να πάρουν την ελευθερία τους ήταν η διεκδίκηση με ένοπλα μέσα του πολιτικού αιτήματος δηλαδή της αυτοδιάθεσης και της Ένωσης με την Ελλάδα. 

Ήταν κάτι συγκεκριμένο που κινητοποίησε τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και τον Στρατηγό Γρίβα εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή να αποφασίσουν την έναρξη ένοπλου αγώνα; Υπήρξε κάποιο ιστορικό γεγονός; 

Κυρίως ήταν το ιστορικό πλαίσιο και το γενικότερο πνεύμα του μεταπολεμικού κόσμου που ήταν ο ψυχρός πόλεμος, η αυξανόμενη ένταση μεταξύ της Δύσης και της Ανατολής. Το άλλο κυρίαρχο ήταν το πνεύμα που διακατείχε όλο τον αποικιοκρατούμενο κόσμο, ο άνεμος της ελευθερίας. Μην ξεχνάμε ότι ο μεγαλύτερος πόλεμος στην ιστορία του κόσμου, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, συνάρπασε τους αποικιοκρατούμενους λαούς, ανάμεσα τους και τον κυπριακό λαό ακριβώς για τα μηνύματα υπέρ της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της αυτοδιάθεσης. Είναι βασικά αιτήματα αυτά που ανταποκρίνονται και στον καταστατικό χάρτη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Όταν πέρασε και αυτή η ευκαιρία, τελείωσε η Διάσκεψη της Ειρήνης και είδαν οι Κύπριοι ότι όπως και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Κύπρος έμενε εκτός νυμφώνος και όταν έγινε το δημοψήφισμα του 1950 πάλι οι Βρετανοί είναι απαθείς και αδιάλλακτοι, δείχνουν να οχυρώνουν την Κύπρο, παίρνουν μεγάλο στρατόπεδο εδώ και οργανώνουν ακόμα περισσότερο το Ακρωτήρι ενόψει της αποχώρησης τους από την Αίγυπτο, όλα αυτά είχαν δώσει την εντύπωση στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και στους άλλους Κυπρίους της Αθήνας οι οποίοι οργάνωσαν και σκέφτηκαν την Οργάνωση της ΕΟΚΑ να προχωρήσουν και στο μακρινό ενδεχόμενο της οργάνωσης του ένοπλου αγώνα. Αξίζει να πούμε ότι την ίδια περίοδο υπήρχαν και από άλλες πλευρές αντίστοιχες σκέψεις. Υπήρχε η ΚΑΡΙ μια κυρίως φοιτητική οργάνωση που σκέφτονταν τον ένοπλο αγώνα. Όπως έχει αποδειχθεί και το ίδιο το ΑΚΕΛ είχε μικρή ποσότητα οπλισμού στις αρχές της δεκαετίας του ’50 σκεπτόμενο ότι σε περίπτωση Γ’ Παγκοσμίου Πολέμου ίσως θα χρειαζόταν να στείλουν τα στελέχη τους στο βουνό για να μην επιτρέψουν να είναι η Κύπρος βάση των Βρετανών για να χτυπηθεί η Σοβιετική Ένωση. Ουσιαστικά δηλαδή δεχόμενοι και αυτοί ως ενδεχόμενο το να γίνει ένα αντάρτικο στην Κύπρο. 

Ποιος ήταν ο βαθμός αποδοχής ή και στήριξης της Αντίστασης όπως εκφράστηκε εκείνη την περίοδο από την κυπριακή κοινωνία και τους πολιτικούς παράγοντες της εποχής;   

Ως προς το πρώτο η αίσθηση που έχει κανείς διαβάζοντας τις πηγές της εποχής, τον καθημερινό τύπο, έστω και υπό το αυστηρό βλέμμα του Βρετανού αποικιακού λογοκριτή, τα απομνημονεύματα και όλα αυτά που ακούμε από τους γονείς και τους παππούδες μας, ο βαθμός και στήριξης της ΕΟΚΑ ήταν παλλαϊκός και καθολικός. Αυτό το λένε και τα προξενικά και διπλωματικά έγγραφα. Αυτό αυξάνεται μέρα με τη μέρα, μήνα με το μήνα και ειδικότερα όσο έρχεται ο Χάρτινγκ και θέλοντας να διαλύσει την ΕΟΚΑ πέφτει στην αυταπάτη να φέρει σκληρότερα μέτρα δίνοντας μεγαλύτερη ζωή στην ΕΟΚΑ. Το καταγράφει ο αντιπολιτευόμενος βρετανικός τύπος…όταν ο Χάρτινγκ αρχίζει να καταδικάζει σε θάνατο αγωνιστές της ΕΟΚΑ, λένε ότι κοιτάξτε τι πάμε να κάνουμε στην Κύπρο, αυτό που κάναμε και στις προηγούμενες αποικίες. Οι Βρετανοί σκληρύνοντας τη στάση απέναντι στην ΕΟΚΑ, τιμωρώντας όλο τον κυπριακό λαό, βάζοντας κέρφιου στη Λευκωσία, κέρφιου έξι εβδομάδων στο Μηλικούρι, τιμωρούσαν συλλογικά όλους τους Έλληνες Κύπριους. Η συλλογική τιμωρία είναι κάτι που έκανε και ο Χίτλερ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όταν θέλοντας να χτυπήσει τους παρτιζάνους σε κάθε κατακτημένη χώρα, τιμωρούσε όλο τον πληθυσμό. Η αγριότητα της αποικιακής καταστολής, όταν οδηγεί εννιά παιδιά 18-24 χρόνων στην αγχόνη, αυτό φέρνει όλη την Κύπρο δίπλα στην ΕΟΚΑ. Υπήρχαν στα κρατητήρια 3-3,5 χιλιάδες Έλληνες Κύπριοι κρατούμενοι χωρίς δίκη. Όταν γίνονται τα ανθρωπομαζώματα τα λεγόμενα στην Αμμόχωστο και στη Λευκωσία, συλλαμβάνονταν ενήλικες άνδρες αδιάκριτα. Όλα αυτά αντιλαμβάνεστε εξεγείρουν ακόμα και τους πιο μετριοπαθείς. Υπήρχαν μερικοί πολιτικοί παράγοντες οι οποίοι ήταν πιθανότατα εναντίον του ένοπλου αγώνα και μάλιστα με αυτούς οι Βρετανοί πίστευαν ότι θα μπορούσαν να συνομιλήσουν παροχή συντάγματος ειδικά μετά την εξορία του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου αλλά αντιλαμβάνεστε ότι όταν έφτασε ο αγώνας σε αυτή την πόλωση, κανένας Ε/κ δεν θα έβγαινε μπροστά για να πάρει οποιοδήποτε κόστος ή τον ρόλο του εκπρόσωπου του κυπριακού λαού απόντος του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου.  

Κάθε χρόνο γίνεται μια συζήτηση εάν πέτυχε το σκοπό του ο Αγώνας λαμβάνοντας υπόψη τα όσα ακολούθησαν στη συνέχεια. Σίγουρα τον πρωταρχικό στόχο που ήταν η Ένωση δεν τον πέτυχε. Τι λέτε εσείς; 

Είναι και αυτό μια συζήτηση ακριβώς που τη βλέπουμε τακτικά. Σήμερα έχουμε 2021, έχουμε 47 χρόνια μετά το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή του 1974, ένα μεγάλο μέρος της πατρίδας μας κατέχετε από τον τουρκικό στρατό, κάποιοι έρχονται και λένε σήμερα, αν είναι δυνατόν, θα ήταν καλύτερη η ιστορία της Κύπρου εάν δεν γινόταν ο ένοπλος αγώνας και πιθανότατα υποθετικά οι Βρετανοί να έδιναν την ανεξαρτησία στον κυπριακό λαό. Αυτό είναι εντελώς υπόθεση, δεν ασχολούμαστε ως ιστορικοί με αυτό. Απ’ εκεί και πέρα προφανώς ο στόχος της Ένωσης με την Ελλάδα δεν επιτεύχθηκε και δεν επιτεύχθηκε κυρίως από την βρετανική αδιαλλαξία, μην ξεχνάμε ότι η Κυβέρνηση Άντονι Ίντεν ήταν η πιο αποτυχημένη βρετανική Κυβέρνηση στην μεταπολεμική Βρετανία μακράν και απ’ τους λάθος χειρισμούς της Βρετανίας όμως επιτεύχθηκε η κυπριακή ανεξαρτησία έστω και με αυτό το Σύνταγμα με τις γνωστές δυσκολίες. Ήταν ένας αγώνας που πέτυχε, για τέσσερα χρόνια οι Βρετανοί δεν κατάφεραν να διαλύσουν την ΕΟΚΑ σε ένα μικρό νησί. Εγώ θα έλεγα ότι ο αγώνας της ΕΟΚΑ δεν έπρεπε να γίνει από ποια άποψη; Οι Βρετανοί η μεγαλύτερη δυτική σύμμαχος χώρα της Ελλάδος, έπρεπε να απέδιδε στους Κυπρίους την αυτοδιάθεση τους. Η παρουσία των Βρετανών ήταν που ανάγκασε τους Έλληνες Κύπριους να πάρουν τα όπλα και η πολιτική των Βρετανών ειδικά μετά το 1931. 

Συχνά επιχειρείται να αναδειχθούν και άλλες όψεις του νομίσματος αυτού του Αγώνα κατ’ αντίστοιχο τρόπο που συμβαίνει με την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Τι τελικά κρατάμε από την σπουδαία αυτή ιστορική στιγμή της Κύπρου;   

Είναι και αυτό εντυπωσιακό και ακριβώς συχνά πυκνά και κάτι που επαναλαμβάνεται ευκαίρως ακαίρως θα έλεγα, λες και όλες οι άλλες επαναστάσεις για παράδειγμα η γαλλική, η αμερικανική, η σοβιετική, οι αντιαποικιακές εξεγέρσεις των αφρικανικών και ασιατικών λαών ήταν επαναστάσεις Αγίων και υπάρχει μια τάση μαζοχισμού και αυτομαστίγωσης ότι ήταν ή δεν ήταν καλή η επανάσταση της ΕΟΚΑ αλλά….όπως έχω ξαναπεί επαναστάσεις Αγίων και Αγγέλων γίνονται μόνο στον παράδεισο. Η ΕΟΚΑ ήταν ένας τετράχρονος αγώνας όπου προφανώς ενεπλάκησαν πολλοί σε ένα κύκλο βίας, υπήρχαν κτηνώδη βασανιστήρια από τους Βρετανούς, υπήρχαν αδιάκριτες δολοφονίες από τους ίδιους τους Βρετανούς, υπήρχε κόσμος που οπλοφορούσε και ήταν απόλυτα φυσιολογικό να έγιναν και λανθασμένες ενέργειες. Αυτό δεν είναι κυπριακό φαινόμενο, είναι κάτι που που χαρακτηρίζει οποιαδήποτε επανάσταση και πόλεμο. Απ’ εκεί και πέρα με όλα αυτά τα οποία προφανώς ο ιστορικός τα βλέπει, τα καταγράφει, τα διδάσκει, αυτά δεν μειώνουν το σύνολο. Αν δούμε την Κύπρο των τελευταίων 200 χρόνων το πιο λαμπρό κομμάτι της ιστορίας της ήταν ακριβώς αυτό το αντιστασιακό πνεύμα το οποίο υπήρχε το 55-59. Ένα αδούλωτο φρόνημα, ένα φρόνημα που αγκάλιασε όλο τον πληθυσμό είτε τους μαθητές στα σχολεία των πόλεων, είτε τους απλούς και αγράμματους αγρότες και αγρότισσες πάνω στα βουνά και στη Μεσαορία και είναι θεωρώ υπόσκαψη αυτό που συμβαίνει. Υπάρχουν άνθρωποι που αρέσκονται σε αυτή την γραφολογία στην ιστορία όμως αυτό είναι ένα και έχει να κάνει με τον χαρακτήρα του καθενός ας το δεχθούμε, αλλά το να απορρίπτεται ο αγώνας της ΕΟΚΑ θαρρώ ότι συνδέεται με τις πολιτικές εξελίξεις σήμερα. Δηλαδή στο να απογοητεύσει τον κυπριακό ελληνισμό σε αυτές τις δύσκολες συγκυρίες που ζούμε παίρνοντας το μήνυμα ότι να και που το σηκώσαμε κάποτε το ανάστημα ως σύνολο,  ως κυπριακός ελληνισμός και κάναμε μια επανάσταση, τι κερδίσαμε; Είναι οξύμωρο γιατί άμα δει κανείς τα άλλα επαναστατικά κινήματα της μεταγενέστερης της ΕΟΚΑ εποχής, της Λατινικής Αμερικής, είτε είναι δεξιά κινήματα είτε αριστερά, χρησιμοποιούσαν για χρόνια ως πρότυπο, να ερχόμαστε εμείς και να το ισοπεδώνουμε αυτό τον αγώνα είναι πραγματικά ακατανόητο ή ας πούμε σημείο των καιρών.  

Χωρίς την αυτοθυσία αυτών των ανθρώπων θα είχαμε σήμερα την Κυπριακή Δημοκρατία; 

Προφανώς και όχι. Μιλάμε για παιδιά με εξαίρεση τον Κυριάκο Μάτση ο οποίος ήταν ο μοναδικός πτυχιούχος, μιλάμε για απλούς ανθρώπους της καθημερινότητας, του μόχθου, νεαρούς μαθητές, εργάτες, υπαλλήλους, αγρότισσες…τι να πούμε τώρα. Όταν η Λουκία Παπαγεωργίου στο Αυγόρου, η πολύτεκνη μάνα βάζει μπροστά το κορμί της για να μην κατεβάσουν τα συνθήματα και τις ελληνικές σημαίες από το χωριό της οι Βρετανοί και σκοτώνεται και αφήνει την πολύτεκνη οικογένεια της και τα παιδιά της ορφανά, υπάρχουν μεγαλύτερα πρότυπα από αυτούς τους ανθρώπους; Ειδικά σε μια εποχή να ήμασταν σε ένα κόσμο όπου να είχαμε χιλιάδες πρότυπα, για παράδειγμα να λέγαμε κοιτάχτε οι ηγέτες μας τι πρότυπα μας δίνουν, αγνοί, ηθικοί, ανιδιοτελείς, δεν κοιτάν τα χρήματα. Όταν υπάρχει το παράδειγμα του Μάτση, ο οποίος αρνείται να πάρει χρήματα και κάνει τον αγώνα περί αρετής, όταν ο Αυξεντίου του λεν βγες έξω να σώσεις τη ζωή σου και αυτός επιμένει και του λέει να γίνει ολοκαύτωμα, να διαγράφουμε αυτό τον αγώνα χάριν ποιων προτύπων και ποιου πολιτικού μηνύματος; Να ήταν της απελευθέρωσης του τόπου; Της σύνδεσης του τόπου με την Ερντογανική Τουρκία; Είναι αυτό που κάνει ακατανόητο τον πόλεμο εναντίον της όποιας επανάστασης. Προφανώς ο ιστορικός δεν εξαγνίζει, ούτε αγιοποιεί. Αλλά είναι εντελώς διαφορετικό να δουλεύει το εργαστήριο του ιστορικού, από το να γίνεται αυτή η υπόγεια προπαγάνδα εναντίον του αγώνα επαναλαμβάνοντας την αποικιακή προπαγάνδα του 55-59.